Vier ogen kijken als twee

DOOR: ED BAUSCH

Fotografe Geertrui van Herwijnen is terug in Bergen, ze had er al een caravan op een landje aan de Voert. Maar is nu terug naar de zuidrand van het dorp dichtbij de plek waar ze opgroeide. Dat was eerst aan de Eeuwige Laan en later aan de Herenweg net voorbij de rotonde bij de Franschman op weg naar de Egmonden, waar haar vader, schilder Jan van Herwijnen, af en toe weg moest, naar de grote stad. Maar waar hij altijd ook graag terugkwam en tot aan zijn overlijden in 1965 een goed leven leidde met zijn veel jongere, derde vrouw en hun negen kinderen. Vader en dochter laten zich nu voor een deel gelijktijdig zien met hun werk. Jan van Herwijnen glorieus in museum More in de Achterhoek met zijn vroege werk dat beschouwd wordt als zijn masterpiece, Geertrui in de Kunstboerderij aan de Voert. Hun onderwerpen en hun techniek zijn totaal verschillend, maar de blik, het kijken: als van twee in plaats van vier ogen.

Jan

Vanaf zijn elfde leidde Jan van Herwijnen (Goeree 1889-1965 Bergen) een zwervend bestaan. In 1918 was hij ‘daaraan gewond geraakt’, zoals hij het later verwoordde en kwam even terecht in het Willem Arntszhuis in Utrecht, een ‘Dolhuys’. Opgeknapt keerde hij er terug om de patiënten te tekenen. Die ‘krankzinnigen-tekeningen’ noemen velen in de positiebepaling van Van Herwijnen in de geschiedenis als zijn grootste werk. Ze werden vrij snel tentoongesteld en steeds door de jaren heen, ook in Bergen. “Ik móest die tekeningen maken, uit een mededogen.” Dat waren zijn woorden. Later werd Jan van Herwijnen zeker een van de belangrijkste schilders in Nederland, maar door de opkomst van de abstracte schilderkunst raakte hij op de achtergrond. De Jan van Herwijnen stichting beijvert zich heel terecht om zijn werk onder de aandacht te houden. Het museum More in Gorssel in de Achterhoek heeft veel werk van hem in bruikleen en toont tot en met 9 januari de 32 krankzinnigen-tekeningen in zwart krijt, vergezeld van een bij Waanders uitgegeven boek. Jan van Herwijnen reisde veel, ook in Frankrijk, was af en toe in Bergen, en vestigde zich er in 1936, eerst aan de Lijtweg. Kijk op museummore.nl

Geertrui

Jan had al vier kinderen uit twee eerdere huwelijken, die om verschillende redenen eindigden. Een vrouwenverslinder was hij zeker niet, eerder naïef. Zijn derde huwelijk met Dien den Eerzamen is heel gelukkig geweest. Ze kregen negen kinderen, Geertrui als laatste in 1950. Het gezin was toen van de Eeuwige Laan (vader Jan vond de drukte moeilijk nadat de Bello-tram was gestopt…) via een maecenas terechtgekomen aan de Herenweg. De natuur is daardoor voor Geertrui altijd bepalend gebleven, ook al woonde ze lang in steden, waaronder Amsterdam. “Ik was een scharrelkip”, zegt Geertrui nu. “Ik zat op de vrije school, mijn ouders hingen geen religie aan, maar bepaalden zich wel tot ‘het hogere’. Voor Geertrui werd het vooral de natuur, de verbazing over de levenskracht van natuur. “Bij de caravan aan de Voert, die ik had als ontsnappingsplek van de stad, ontstond mijn liefde voor de camera.” Waar haar vader begon met tekenen en schilderen uit mededogen (“Die gekken zijn het resultaat van onze infantiele leefwijze”, liet hij in 1919 optekenen) zo zou je het fotowerk van Geertrui kunnen zien als een mededogen met de natuur. Net als haar vader toont ze wat ze ziet (stukjes grond of strand, of een zicht op bomen of de lucht) zonder schaduwen. “Gewoon alleen maar zien wat bélicht is en standhoudt of wat er tijdelijk is.” Kijk op geertruivanherwijnen.nl

Tijdloosheid

Werk van vader en dochter, beiden autodidact, is nu tegelijkertijd te zien. Dat van Geertrui twee weekenden in de Kunstboerderij aan de Voert, als een toetje, want die gaat sluiten. Van 12 t/m 14 november en van 19 t/m 21 november. Er zijn ook concertmomenten. Kijk op geertruivanherwijnen.nl. Er is heel veel meer te vertellen over Jan van Herwijnen, en zijn dochter. Dat moet nog eens opgeschreven. Nu zijn ze toch even samen, tonen ze wat hun ogen zagen op eenzelfde manier, in heel andere tijden, maar misschien vanuit tijdloosheid.