Ruben Rijnveld vertaalt musicals vanuit het Engels naar het Nederlands
HEERHUGOWAARD - Noem een filmtitel en Ruben Rijnveld (48) geeft je direct het jaar van verschijnen en de naam van de regisseur. De creatieve duizendpoot heeft een uitzonderlijk geheugen en een grote passie voor film. Zijn allergrootste liefde is echter musicals. Met zijn theaterschool Kids with Attitude voert hij al bijna 30 jaar shows en musicals op. Voorstellingen die hij niet alleen zelf regisseert en produceert, maar soms ook zelf schrijft. Ruben heeft inmiddels drie bekende musicals vanuit het Engels naar het Nederlands vertaald. En dat is lastiger dan het lijkt.
‘Ik zie het als een prachtige puzzel die ik af moet zien te krijgen’
Als je het goed wilt doen, is het vertalen van een musical niet eenvoudig. Er is meer voor nodig dan alleen een beetje taalgevoel, weet Ruben. “Vooral in het hertalen van de liedjes gaat veel tijd zitten.” Hij is net klaar met de vertaling van de musical ‘Chitty Chitty Bang Bang JR’, in opdracht van Auteursbureau Almo uit Antwerpen. Eerder dit jaar vertaalde hij al ‘My Son Pinocchio: Gepetto’s Musical Tale’ (volwassen versie), een variant op zijn eerste vertaalde musical, ‘My Son Pinocchio JR’. Een voorstelling die hij met zijn eigen theaterschool al eens opvoerde en die in juni door het Alkmaarse Oberon op de planken wordt gebracht. “Ik wens ze heel veel toi toi toi. Ze hebben een geweldige cast!”
Broadway JR
Met zijn eigen Kids with Attitude speelt hij deze zomer ‘Beauty and the Beast JR’ in Theater de Binding, waarna de pijlen gericht worden op ‘Chitty Chitty Bang Bang Jr.’. Die musical wordt volgend jaar voor de allereerste keer in het Nederlands opgevoerd. Die ‘JR’ achter de titel betekent dat het een ‘Broadway Junior’-musical is, een ingekorte versie van een klassieke musical of Disneyfilm, op maat gemaakt voor kinderen.
Ian Fleming
‘Chitty Chitty Bang Bang’ is bij de oudere generatie wellicht bekend van de filmversie uit 1968. Desgevraagd vertelt Ruben de achtergrond van de musical. “Het verhaal werd vier jaar eerder geschreven door Ian Fleming, die we vooral kennen als geestelijk vader van James Bond. Dat hij ook een kinderboek heeft geschreven, weet niet iedereen. ‘Chitty Chitty Bang Bang’ is geïnspireerd door verhalen die hij vertelde aan zijn zoontje, over een auto die kon vliegen.
Ritme en rijm
Het was niemand minder dan Roald Dahl die het boek van Fleming bewerkte tot een filmscenario. Dahl wist als geen ander de taal te verrijken met eigenzinnige humor, ‘woordspinsels’ en rijm. Maakt die unieke stijl het niet extra lastig om de teksten te vertalen? “Bij vertalen heb je enerzijds veel vrijheid, maar moet je anderzijds ook met van alles rekening houden: ritme, klemtoon, rijm en binnenrijm bijvoorbeeld. Maar soms moet je een zin, uitdrukking of een grap ombuigen. Die kun je vaak niet letterlijk vertalen, anders krijg je zinnen van het niveau ‘Make that the cat wise’. Het is een pittig karwei, maar ik zie het ook als een prachtige puzzel die ik binnen een paar maanden moet zien af te krijgen.”
Eerlijk Prachtig
Vertalen vereist een zekere spitsvondigheid. Maar je moet ook weer niet té moeilijk denken en te krampachtig vasthouden aan de originele woorden. De kunst is om de balans te vinden. Ruben: “Het Nederlands heeft vaak meer lettergrepen nodig dan het Engels, woorden rijmen minder makkelijk, klemtonen liggen anders. Dat maakt het nog een hele klus om én de juiste boodschap over te brengen, met het juiste gevoel voor humor, dat ook nog eens past in het ritme. De namen van personages moet je soms ook vernederlandsen. Van Truly Scrumptuous heb ik bijvoorbeeld Eerlijk Prachtig gemaakt. Dat heeft hetzelfde ritme en een vergelijkbare betekenis. Bovendien is het voor Nederlandse kinderen een stuk makkelijker uit te spreken.”
Sherman Brothers
Liedjes vertalen vraagt nog weer extra aandacht. Want wat je vertaalt, moet ook nog zingbaar zijn. “De muziek bepaalt de emotie – een goed liedje komt bij je binnen en bezorgt je een brok in de keel”, legt Ruben uit. “De liedteksten moeten dan ook kloppen. Daarom vertaal ik die vaak pas als laatst. ‘Chitty Chitty Bang Bang’ zit vol geweldige, aanstekelijke liedjes van de Sherman Brothers. Dat ik hun teksten heb mogen vertalen zie ik echt als een grote eer en een feestje.
Over een liedje als ‘Hushabye Mountain’ heb ik lang zitten puzzelen. Uiteindelijk heb ik er ‘Dromenland Heuvel’ van gemaakt. ‘Heuvel’ dekt de lading en past beter in het ritme dan ‘berg’. Bovendien zingt het woord fijner weg.”
‘Droomvlucht’
Als de vertaling klaar is, worden de teksten gecheckt door het auteursbureau. “Bij goedkeuring krijg je een contract. Andere gezelschappen kunnen de musical met toestemming van het auteursbureau dan ook spelen. Dat gebeurt nu dus met ‘My Son Pinocchio JR’. Of ik nog droom van bepaalde titels om te vertalen? “Mary Poppins JR’ en ’Dr. Doolittle JR, staat heel hoog op mijn wensenlijstje. Dat zou ik ook fantastisch vinden. Hopelijk in de toekomst…!”
PATRICIA SMAGGE
