Praten over de dood: ‘Het wordt té vaak in de doofpot gestopt’

Door Rosalie Buding

Hoe denk je dat het nu met papa gaat?’ ‘Waar zou oma naartoe zijn?’ en ‘Hoe gaat het nou eigenlijk met je?’ Stuk voor stuk zijn het vragen die vaak worden vermeden als iemand is overleden. We vinden het ingewikkeld om over de dood te praten, zo blijkt uit onderzoek van stichting SIRE. Terwijl het gesprek aangaan juist belangrijk is om het verlies te verwerken. 

Lucy van der Helm: “Toen ik jong was, werd er heel anders met de dood omgegaan. Op het moment dat mijn opa overleed, stond de doodskist een week lang in de woonkamer. We waren altijd in de buurt, dansten er zelfs omheen. Tegenwoordig wordt er gerouwd in eigen, intieme kring. We zijn niet bewust met de dood bezig, of vinden het een zwaar onderwerp. We praten liever over het leven dan over afscheid nemen.”

Een geëmotioneerde Tim Senders (televisiepresentator, red.) in gesprek met zijn moeder. Beeld: SIRE

Medische wetenschap

SIRE heeft onderzocht waar dit vandaan komt. Van der Helm: “Ten eerste is er minder houvast aan het geloof dan vroeger. Rituelen bieden namelijk troost. Daarnaast zijn veel ziektes vandaag de dag goed te behandelen. Door de continue ontwikkelingen in de medische wetenschap lijkt het alsof we in een maakbare wereld leven, wat niet zo is.”

En áls het dan over het overlijden gaat, wordt er vaak gebruik gemaakt van dooddoeners: uitspraken die weliswaar goedbedoeld zijn, maar de ander niet echt helpen. Bijvoorbeeld: ‘Misschien moet je gewoon weer gaan daten’, ‘Ach, op zich wel een mooie leeftijd’, ‘Hé, het leven gaat verder’, of ‘Je bent nog jong, je bent zo weer zwanger.’ Van der Helm: “Je gaat dan aan de pijn voorbij. Het straalt ongemak uit.”

Cabaretier Roué Verveer met zijn zoon. “Als je over de dood praat, heb je het eigenlijk over het leven.” Beeld: SIRE.

Onbevangen

Ook als je kinderen hebt is het belangrijk om het gesprek aan te gaan. “Het blijkt dat veel ouders hun kinderen weghouden bij de dood. Er wordt bijvoorbeeld gezegd: ‘Oma is nu een sterretje. Ze is aan het slapen.’ Kinderen worden daar bang van, durven zelf niet meer te slapen. Het is belangrijk om ze erbij te betrekken. Neem je kind mee naar de begrafenis, leg uit dat oma is overleden. Kinderen voelen het zelf al aan en kunnen hier goed mee omgaan, omdat ze zo onbevangen zijn.” Om het gesprek over zo’n belangrijk en onvermijdelijk thema in het leven aan te gaan, is SIRE een campagne gestart: ‘De dood. Praat erover, niet eroverheen.’ Het doel is helder: bewustwording creëren.

Lees verder na de foto

Eén van de dooddoeners. Beeld: SIRE.

Geen goed of fout

Van der Helm: “Als je over de dood praat, heb je het eigenlijk over het leven. Met deze campagne willen we stimuleren dat mensen vaker stilstaan bij de dood en het gesprek aangaan. Waar en hoe, dat maakt niet uit. Van de uitvaartdetails tot aan vragen zoals: ‘Wat heb ik voor jou betekend in mijn leven?’ Er is geen goed of fout. Het is niet iedereen gegeven om erover te praten. Je kunt ook samen naar mooie muziek luisteren.”

Troost

SIRE brengt met mooie, persoonlijke video’s en beeldmateriaal het onderwerp én ongemak in beeld. Zo gaan Roué Verveer, Julia Mekkes en Tim Senders in gesprek met een dierbare over de dood. Van der Helm: “Omdat zoveel mensen dit lastig vinden, schijnen wij het licht erop. Het is belangrijk om goed afscheid te nemen. Mijn vader is onverwacht overleden in 2018, terwijl ik nog lang niet alles heb kunnen zeggen en vragen. Hij lag in een familiekamer, waar we dagelijks kwamen. We hebben hem verzorgd, zijn nagels geveild en met elkaar gelachen. Dit gaf heel veel troost.”

“Het heeft ertoe geleid dat ik met mijn moeder heel open over de dood praat. Dit bevordert het rouwproces. Of in de woorden van psycholoog Manu Keirse: ‘Afval verwerk je, rouw niet. Je leert er hooguit mee te leven.’”

Eén van de dooddoeners. Beeld: SIRE.