Steeds meer jongvolwassenen lijden aan ingebeelde lelijkheid: hoe kan dat?

Door Rosalie Buding

Het gebruik van social media is flink toegenomen tijdens en na corona, net als het gebruik van filters die ons mooier en aantrekkelijker maken. Deze twee factoren vormen samen jouw digitale identiteit, vertelt Bos, die gespecialiseerd is in zelfbeeld. “Dit zorgt ervoor dat - wanneer je in de spiegel kijkt - je iets heel anders ziet dan wat je hebt getoond op Instagram. Er is discrepantie tussen jouw spiegelbeeld en het ideaalbeeld van jezelf. Deze twee komen niet met elkaar overeen, wat jongvolwassenen heel onzeker kan maken.”

Ingebeelde lelijkheid

Veel jonge mensen zijn ervan overtuigd dat zij aan een bepaald schoonheidsideaal moeten voldoen om geaccepteerd te worden. Dit was ook het geval in 1987, toen Higgins de zelfdiscrepantietheorie introduceerde en het ideaalbeeld in de media werd gedomineerd door slanke modellen in magazines en op tv. Wat is er in de tussentijd veranderd? We vergelijken ons nu met de digitale versie van onszelf, vertelt Bos. “Voor sommige mensen is dat echt toxic.”

Onzekerheid speelt daarbij een grote rol. Uit onderzoek uit 2021 bleek dat 60% van de vrouwen en 37% van de mannen tussen de 16 en 34 jaar negatieve gedachten had over het eigen lichaam. In 2022 is dit onderzoek opnieuw uitgevoerd. Het percentage vrouwen dat negatieve gedachten heeft over eigen lichaam is gestegen naar 74%. Bij mannen steeg dit naar 56%. Het bleek ook dat 41% van de jongvolwassen vrouwen positief is over plastische chirurgie, tegenover 19% van de mannen. Dit betekent dat zij hiervoor openstaan of dat ze al aan zichzelf hebben laten sleutelen.

Maakbare cultuur

Bos weet deze stijgende cijfers te verklaren: “We zitten in een maakbare cultuur. Succesvol zijn is belangrijk en ook uiterlijk speelt daarbij een belangrijke rol. Dit wordt genormaliseerd. De crux is dat veel jongvolwassen denken dat zodra zij iets aan zichzelf laten veranderen, ze eindelijk gelukkig zijn of de ideale partner vinden. Maar zo werkt het niet.” 

Veel jonge mensen denken dat zij aan een bepaald schoonheidsideaal moeten voldoen. Beeld: Adobe Stock

In haar praktijk ziet ze genoeg voorbeelden. “Er komen hier prachtige meiden binnen, die tot in het extreme bezig zijn met hun lichaam en make-up. Zij kijken regelmatig in de spiegel en denken: ‘O jee, stel dat mijn haar niet goed zit. Dan vindt iemand me misschien lelijk.”

Het is heel stressvol om altijd perfect te willen zijn

“Wanneer social media ervoor zorgt dat jongvolwassenen een negatief beeld van zichzelf krijgen, spreken we van social media dysmorphia. Zij creëren een misvormd beeld van zichzelf omdat de schoonheidsnorm buiten hen ligt. Maar als iedereen aan zichzelf laat sleutelen, dan wordt de norm ook verlegd.” 

Dit is overigens iets van alle tijden en culturen, want ook vroeger deden we er álles aan om positief op te vallen. Bos: “Uitgesloten worden betekende doodgaan, dus we wilden geaccepteerd worden door de groep.” Ter illustratie: vrouwen poederden zichzelf wit om mooier te lijken. Tegenwoordig is dat radicaal anders, want we willen allemaal zongebruind zijn. Er is volgens de expert niks mis mee om jezelf mooier te willen maken, maar het gaat om de mate waarin.

Body Dysmorphic Disorder

Bos: “In Nederland hebben 170.000 mensen last van Body Dysmorphic Disorder (BDD), oftewel ingebeelde lelijkheid. Dit ontstaat meestal op jonge leeftijd, bij jongeren tussen de 12 tot 14 jaar. Dit beperkt je in het dagelijks leven: je durft niet naar feestjes, niet naar het strand en ook daten is een enorme uitdaging. 

Op datingprofielen wordt gestrooid met filters. Alles om er zo knap en gewild mogelijk uit te zien. Het is doodeng om deze eraf te halen, want trek je dan nog wel mensen aan? Mannen worden er onzeker van. Zij denken: ‘Dit is een veel te knappe vrouw voor mij. Ik moet wel een halve god zijn om met haar uit te gaan.’ Hierdoor zou je zomaar de ware kunnen mislopen, want we zoeken uiteindelijk iemand bij wie we gewoon onszelf kunnen zijn.”

Op datingprofielen wordt gestrooid met filters: alles om er zo knap en gewild mogelijk uit te zien. Beeld: Adobe Stock

Sexy en gewild

Het is heel stressvol om altijd perfect te willen zijn. Door de digitalisering is dit een wereldwijde trend, maar deze trend is oorspronkelijk overgewaaid uit Amerika en diens influencers en realitysterren. De marketingwereld speelt daar gretig op in. Bos: “Er komen steeds meer producten en chirurgische ingrepen bij. Denk aan fillers, haarimplantaten en zelfs penisvergrotingen. Het aanbod zorgt voor een stijgende vraag, zeker als het resultaat wordt gezien als gewild en sexy. Je ziet bijvoorbeeld dat steeds meer mannen bezig zijn met hun uiterlijk. Zij sporten veel en eten gezond. In de huidige perfectiecultuur wordt er meer van hen verwacht.”

Zorg dat je ook een innerlijke cheerleader ontwikkelt

Volgens de psycholoog kan een chirurgische ingreep zeker bijdragen aan een positief zelfbeeld, bijvoorbeeld als iemand opvalt door een grote neus of flaporen: “In sommige gevallen word je dan niet meer gepest.” Dit heeft volgens haar te maken met het halo- en horn-effect. “Wij denken heel snel in hokjes. Als je positief over iemand bent, vallen alleen de goede dingen aan diegene op. Dat werkt ook andersom: als je iemand niet mag, zie je vooral de negatieve dingen. Een chirurgische correctie kan ervoor zorgen dat je niet meer automatisch in het negatieve hokje (horn-effect, red.) valt. Zeker nu de maatschappij intoleranter wordt.” Ze plaatst daarbij wel een kanttekening. “Jongvolwassenen kunnen de risico’s van chirurgische ingrepen niet goed overzien doordat de neocortex nog niet goed ontwikkeld is. Ga in elk geval altijd naar een BIG-geregistreerde arts. Zo voorkom je eventuele complicaties of verminking.”

Stemmetje in je hoofd

We hebben allemaal een innerlijke criticus die ons graag de grond intrapt. Het is nooit goed genoeg. “Onthoud dat dit slechts een stemmetje in je hoofd is. Deze criticus houdt je onbewust veilig. Zorg er daarom voor dat je óók een innerlijke cheerleader ontwikkelt. Jij bent goed zoals je bent”, aldus Bos.