Doodgeschoten op de Dam: Stolperstein als eerbetoon aan Landsmeerse oorlogsslachtoffer Jan Goede

Algemeen
Jan Goede en zijn gezin.
Jan Goede en zijn gezin. (Foto: aangeleverd)

LAREN/LANDSMEER – Wat begon als een uitbundig feest eindigde in een historisch drama. Op 7 mei 1945, toen de Bevrijding op de Amsterdamse Dam massaal werd gevierd, openden achtergebleven Duitse soldaten vanaf sociëteit ‘De Groote Club’ met machinegeweren het vuur op de menigte. Tweeëndertig mensen werden dodelijk getroffen, onder wie Jan Goede, eierhandelaar uit Landsmeer. Kleinzoon Pieter Simon Goede (77) heeft voor hem – en voor zijn oom Simon die in het verzet zat en op 24 juni 1945 in het concentratiekamp Ravensbrück is overleden -  een Stolperstein aangevraagd. De Stichting Stolpersteine heeft de aanvragen gehonoreerd en de stenen worden op een nog nader te bepalen datum geplaatst ter hoogte van de Van Beekstraat 8, waar de familie heeft gewoond. 

 Door Marcel van Stigt

In zijn huis in Laren schudt Pieter Simon Goede het hoofd als hij de oude videofilm voorbij ziet komen. Opnamen van de Tweede Wereldoorlog. Het zouden zomaar fragmenten kunnen zijn van de oorlog die nu in Oekraïne woedt. Het enige verschil is dat de oude beelden in zwart-wit zijn en de huidige in kleur. “Weer worden onschuldige burgers omgebracht”, verzucht hij. “De Tweede Wereldoorlog is lang geleden en we zijn een beetje in slaap gesukkeld. Maar het moet een waarschuwing zijn dat in de samenleving niet de verkeerde elementen opstaan en we wakker blijven. We zien in Oekraïne hoe gauw het kan veranderen.”

De oud-Landsmeerder laat specifiek opnamen zien van de beruchte beschieting op 7 mei 1945 op de Dam, onder meer vastgelegd door filmmaker Bert Haanstra die daar toevallig met zijn camera aanwezig was. De menigte die op de Dam samendromt om de Bevrijding te vieren. Er heerst uitzinnige vreugde. Totdat er vanaf ‘De Groote Club’ schoten klinken. De mensen stuiven uiteen, zoeken dekking in portieken, achter lantaarnpalen en achter een draaiorgel, dat eerst nog vrolijke klanken speelde. Paniek en angst overheersen. De Dam stroomt leeg. Tweeëndertig mensen blijven dodelijk getroffen liggen. Eén van hen is Jan Goede uit Landsmeer. Pieter Simon Goede: “Mijn grootvader had zijn fiets, verborgen achter enkele eierkisten om niet te worden gevorderd, te voorschijn gehaald en is naar Amsterdam gegaan om de Canadezen binnen te zien komen. Zijn zoon Klaas – mijn vader – heeft nog geprobeerd hem tegen te houden, heeft hem zelfs aan zijn jas getrokken. Het was in Amsterdam immers een instabiele, schimmige toestand en er zaten nog Duitse soldaten. Maar hij antwoordde dat hij de Duitsers had zien binnenkomen en nu wilde hij ook de Canadezen verwelkomen.”

Pieter Simon Goede heeft zijn grootvader nooit gekend. De verhalen heeft hij opgediept aan de hand van gesprekken en documentatie. “Ik was drie weken en ik weet dat hij bij mij in de wieg heeft gekeken en heeft gezegd: ‘Ik zie hem wel als hij groter is geworden’. Het was een zwijgzame man die zich niet met de kinderen bemoeide. Hij was vooral zakelijk bezig.”

Dat laatste ging hem uitstekend af. Jan Goede, geboren op 2 juni 1876 en beter bekend als ‘Jan van ’t Padje’, was net als zijn vader een succesvolle zakenman. Zijn vader handelde in kaas, zelf zocht hij het in de eierenhandel. De eieren importeerde hij in grote aantallen uit Rusland en Polen, ze werden voornamelijk bewaard in kalkputten, en hij zette ze af in Amsterdam en de Zaanstreek, maar ook in Engeland en Duitsland. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, is hij gestopt. Hij wilde niet op de zwarte markt zaken doen. 

En toen brak die zevende mei in 1945 aan. Jan Goede was vastbesloten naar de Dam te fietsen en liet zich daar niet van weerhouden. Pieter Simon Goede: “De Dam was volgestroomd met enthousiaste mensen en de sfeer was gespannen. Eerst waren er Engelse pantserwagens en op straat liepen Duitsers en leden van de Binnenlandse Strijdkrachten met onduidelijke bevoegdheden. Rondom drie uur zijn er schoten gelost door de Binnenlandse Strijdkrachten op de Nieuwezijds Voorburgwal. Dat heeft er onder andere toe geleid dat Duitsers vanaf het balkon van ‘De Groote Club’ op de hoek Kalverstraat/Dam, dat een Stützpunt voor de Wehrmacht was, met machinegeweren op de mensenmassa zijn gaan schieten.”

Jan Goede kwam niet thuis. Klaas is hem gaan zoeken en hij heeft hem gevonden in de Zuiderkerk, die als mortuarium was ingericht. Samen met zijn jongere broer Gerard heeft hij het lichaam van zijn vader op een handkar met houten wielen gelegd en hem naar Landsmeer gereden. 

Jan Goede ligt daar begraven op de Algemene Begraafplaats. Het is een monument. De Stolpersteine zijn bedoeld om de herinnering levend te houden.

Het graf in Landsmeer.
De eierhandel.
Jan Goede
Pieter Simon Goede.