Maassluis heeft veel te danken aan ds. Fenacolius

Algemeen
Burgemeester Edo Haan kreeg van schrijver Adri van Vliet het eerste exemplaar van zijn Fenacoliusbiografie.
Burgemeester Edo Haan kreeg van schrijver Adri van Vliet het eerste exemplaar van zijn Fenacoliusbiografie. (Foto: Adri van Vliet)

Zonder ds. Fenacolius, die trouwens eigenlijk Vennecool heette maar naar de mode van zijn tijd zijn naam verlatijnste, was Maassluis niet zo snel zelfstandig geworden, had de Kleine Kerk geen torentje gekregen, was de Groote Kerk zeker niet gebouwd en was er geen sociaal vangnet geweest voor de nabestaanden van Maassluise vissers die op zee waren omgekomen.

Chrit Wilshaus

Maar ook de bijeenkomst van de 40-jarige Historische Vereniging Maassluis in de Groote Kerk zou dan vorige week zaterdag niet door hebben kunnen gaan! Bij dat jubileum werd grotendeels stilgestaan bij de figuur van ds. Fenacolius en zijn betekenis voor Maassluis. Adri van Vliet schreef een biografie over hem en vertelde daar bij de jubileumviering van de HVM meer over. Met het schrijven daarvan, wat hij al langer van plan is, begint hij tijdens de coronapandemie. Volgens Van Vliet is Fenacolius niet de eerste keuze van de sollicitatiecommissie als er een nieuwe predikant wordt gezocht voor de vissersplaats die Maassluis op dat moment is. Maar de kandidaat die de voorkeur geniet, oordeelt als het puntje bij paaltje komt dat Maassluis te klein voor hem is.

Voortvarend
Johannes Fenacolius wordt in 1577 in Zevenhuizen geboren maar heet dan nog Vennecool. Pas als hij een beurs krijgt en daarmee op de pas opgerichte universiteit in Leiden theologie kan gaan studeren verlatijnst hij zijn naam tot Fenacolius. Na zijn studie begint volgens Van Vliet voor Fenacolius “een mooie carrière.” Zo wordt hij lector bij de Latijnse school in Delft. Op 31 oktober 1608 verhuist hij samen met zijn echtgenote naar Maassluis om hier als voorganger aan de slag te gaan. Eenmaal aangesteld in Maassluis laat hij er volgens Van Vliet geen gras over groeien en reorganiseert voortvarend de kerkorganisatie. “De besluiten die werden genomen, werden opgetekend in het Resolutieboek. De Kerkenraad vergaderde om de veertien dagen. Leden die niet aanwezig waren, kregen een boete en dat geld ging dan naar de Maassluise armen.”

Onvoldoende behartigd
In de tijd dat Maassluis en Maasland nog samen Maeslandsluys vormen, groeit gaandeweg bij de arme vissers in Maassluis de onvrede over de rijke boeren in Maasland omdat zij allerlei afdrachten aan hen moeten doen maar daar weinig tegenover staat. “De belangen van de Maassluizers werden onvoldoende behartigd door de bestuurders uit Maasland. Maar ook voor de rechtspraak waren ze in Maassluis aangewezen op Maasland.” Dankzij Fenacolius echter weet Maassluis zich in 1614 af te scheiden van Maasland en wordt een zelfstandige stad. En dat zou niet zijn gebeurd als we in Maassluis destijds naar de boeren hadden geluisterd. Maar dat uiteraard terzijde.

Heffingen op de haringvangst
Zonder Fenacolius zou er volgens zijn biograaf zeker geen Groote Kerk zijn geweest. “Structureel werd al jaren gewerkt aan een oplossing voor het ruimtegebrek in de Kleine Kerk. In 1612 wist Fenacolius de Staten van Holland te overtuigen grond van het Schanseiland aan de kerkmeesters terug te geven om er een kerk en een kerkhof op te kunnen realiseren. Bovendien mochten ze de grond die overbleef verkopen om daarmee een stukje van de kosten van de kerk te kunnen dekken. Maar het zal nog jaren duren voordat er voldoende geld bijeen verzameld was voor de bouw daarvan. De bouw was berekend op 70.000 gulden, een voor die tijd gigantisch bedrag; omgerekend naar nu, zou het gaan om ongeveer 950.000 euro.” De bouw van de kerk wordt grotendeels gefinancierd door heffingen op de haringvangst. “Maar onder meer omdat het oorlog was en de economische toestand onzeker was, liepen de opbrengsten terug en moest de bouw op een gegeven moment zelfs worden stilgelegd.” Fenacolius koopt in 1621 van Piet de Keyser de bouwtekeningen van de Noorderkerk in Amsterdam en laat de bouwplannen verder uitwerken. Het zal overigens nog tot 1629 duren voordat de eerste steen kan worden gelegd. De bouw van de kerk gaat gepaard met grote problemen. Tien jaar later, in 1639, is de kerk af. Maar al snel na oplevering blijkt de toren te zwaar voor het dak; de berekeningen die aantonen dat het dak de toren wel zal kunnen dragen, blijken niet te kloppen en dus wordt de toren verwijderd en komt er naast de kerk een toren te staan. De nacht voordat de kerk in gebruik wordt genomen sterft de echtgenote van Fenacolius.

Verzekering
Bijna gelijktijdig met de onderhandelingen over de afscheiding van Maasland neemt Fenacolius het initiatief om een sociaal vangnet te creëren voor nabestaanden van vissers uit Maassluis die op zee om zijn gekomen. Voor die tijd zijn weduwen totaal aangewezen op de diaconie. Fenacolius vindt dat een ongewenste situatie. Van Vliet daarover: “Daarom vond hij dat er voor nabestaanden een visserijverzekering moest komen. Toen die een feit was zou dat navolging vinden in andere steden. Zoals Brielle, Scheveningen en Vlaardingen.”

Succesvolle bijdrage leveren
Volgens Van Vliet is Fenacolius een echte workaholic en beschikt hij over een aantal opmerkelijke eigenschappen. “Zo was hij zelfbewust, nam hij voortdurend het initiatief, was vasthoudend, tactisch zeer sterk en dacht hij in kansen. Ook heeft hij veel geschreven. Bijvoorbeeld over de Romeinse oudheid. Mede dankzij deze eigenschappen kon deze mannetjesputter op vele terreinen een succesvolle bijdrage leveren aan de Maassluise samenleving, denk ik.” Bij de viering van het 100-jarig bestaan van de Grote Kerk in 1739 wordt Fenacolius volgens Van Vliet dan ook terecht geprezen “als iemand die zijn sporen op godsdienstig en wereldlijk gebied had verdiend en Maassluis op de kaart had gezet.”

Burgemeester Edo Haan ontving uit handen van Adri van Vliet het eerste exemplaar van zijn biografie over Fenacolius. Die dankte hem voor zijn voordracht en zei zeker te weten dat veel mensen van zijn boek zullen genieten en dat velen binnen en buiten de vereniging de biografie zullen aanschaffen.