VERJAARDAG HAARLEM

Zo zag Haarlem eruit in 1245

Historie
De Amsterdamse Poort in 1955.
De Amsterdamse Poort in 1955. (Foto: Noord-Hollands Archief)

HAARLEM - Morgen, dinsdag 23 november, is het 776 jaar geleden dat Haarlem stadsrechten kreeg. De burgers van de stad werden in die tijd ook wel ‘poorters’ genoemd. Wat betekende het stadsrecht voor hen? En hoe zag de stad er eigenlijk uit in het jaar 1245?

Tekst: gemeente Haarlem

Haarlem was in 1245 nog een stuk kleiner dan nu. De tekening hieronder laat zien hoe de stad er in die tijd ongeveer uitzag. Je kunt goed zien waar later de Grote Markt zou komen. Op de plek waar nu de Grote of St. Bavokerk staat, stond toen nog een klein tufstenen kerkje. De stad werd in de middeleeuwen begrensd door verdedigingswerken. Eerst waren dat vooral aarden wallen en houten poorten. Later werden die vervangen door stenen muren en stadspoorten.

haarlem jarig verjaardag 776 jaar haarlem in 1245
Reconstructietekening van Haarlem in 1245. Bron: Noord-Hollands Archief

Poorten staan open

Om stadsburger te worden, hoefde je geen geboren Haarlemmer te zijn. Net als nu konden ook mensen van buiten stadsburger worden. Hierover staat in het stadsrecht: ‘Als iemand, waar ook vandaan in genoemde stad komend, poorter wil worden, dan zullen de poorten en ingangen voor hem open staan’.

Diegene moest dan wel een eed van trouw zweren aan de stad en aan graaf Willem II. En een geldbedrag betalen. Wie iets misdaan had, kon verbannen worden uit de stad. Daarmee verloor diegene ook zijn rechten als stadsburger.

Vrijheid

Als stadsburgers hadden de Haarlemmers meer vrijheid gekregen. Ze vielen niet meer onder een landheer, waar ze ‘herendiensten’ voor moesten doen. Ze waren vrij om een vak te leren bij een gilde en om zelfstandig vakman te worden. Of om hun werkkracht aan te bieden als loonarbeider.

Verder mocht Haarlem als zelfstandige stad een eigen rechtbank oprichten. De inwoners konden zelf rechters en bestuurders kiezen.

Verdediging

De belangrijkste plicht die de burgers hadden, was dat zij bij moesten dragen aan de verdediging van de stad. Ze moesten daarvoor onder andere belasting betalen. Die werd bijvoorbeeld gebruikt voor het betalen van het stadsleger, maar ook voor het onderhoud van de verdedigingswerken. De stadswallen en stadspoorten waren belangrijk voor de veiligheid van de stad.

haarlem jarig verjaardag 776 jaar haarlem in 1245
De Schalkwijkerpoort (hier vanuit noordoostzijde, beeld uit 1854)) was een van de stadspoorten. Bron: Noord-Hollands Archief

14 poorten

In totaal heeft Haarlem wel 14 stadspoorten gehad. De oudst bekende is de Amsterdamse Poort. Vroeger heette deze de Spaarnwouderpoort. Hij is gebouwd rond 1355. Hij stond aan de route van Haarlem naar Amsterdam (die vroeger via Spaarnwoude liep).

De Amsterdamse Poort werd gebouwd bij de eerste grote uitbreiding van Haarlem. In 1355 werd de stad uitgebreid met een nieuwe wijk aan de oostkant van het Spaarne: de Burgwalbuurt. Dit nieuwe stuk Haarlem werd binnen de stadswallen getrokken.

De stadspoorten waren de enige manier waarop je de stad in kon komen. ‘s Avonds gingen ze dicht. Dat werd in Haarlem lange tijd aangekondigd met het luiden van de Damiaatjes, twee klikken in de Grote Kerk. Ook nu kun je die nog iedere avond tussen negen en half tien horen.

Opknapbeurt

De Amsterdamse Poort is de enige poort die vandaag de dag nog overeind staat. De andere poorten zijn in de loop van de tijd allemaal gesloopt. Vanaf de negentiende eeuw waren ze hun functie als verdediging van de stad kwijtgeraakt. Ze waren te smal om het verkeer nog goed door te laten of stonden in de weg voor stadsuitbreiding.

Tegenwoordig zijn we een stuk zuiniger op dit erfgoed. De Amsterdamse Poort is nu een Rijksmonument en heeft eerder dit jaar een grote opknapbeurt gekregen. Daarbij zijn onder meer houtwerk, natuursteen en metselwerk hersteld. Ook is het uurwerk onderhouden en heeft de poort vogelwering gekregen. De bonte knaagkever in de houten constructie van de twee torens is bestreden en de toren is van binnen en buiten geschilderd. Zo kan deze poort er hopelijk weer jaren tegen.

Activiteiten

In dit artikel vind je wat er allemaal te doen is rond de verjaardag van Haarlem.