Alkmaarse Jan Pieterszoon Coen?
'De Houtman, best fout man'. Onder dat motto is tot 1 maart 2020 in de kleine zaal van het Stedelijk Museum Alkmaar een tentoonstelling te zien over Frederik de Houtman. Aanleiding hiertoe is het feit dat dit jaar het vierhonderd jaar geleden is, dat de in Gouda geboren Frederik de Houtman als commandeur van een vloot Hollandse schepen per abuis de Australische westkust bereikte.
Hij bracht die kust voor het eerst in kaart. Pas 150 jaar later deed de Engelse ontdekkingsreiziger James Cook hetzelfde aan de oostkust van het terra australis incognita. Een toen onbekend gebied voor Europeanen. Frederik de Houtman trouwde een Alkmaarse en woonde – als hij niet op zee of in Oost Indië bivakkeerde – in Alkmaar. In onze stad was hij ook bestuurlijk actief als schepen, lid van de vroedschap en kapitein bij de Sint Sebastiaandoelen. Hij stierf in Alkmaar en werd in de Grote Kerk begraven. De grafzerk van hem en zijn echtgenote Vroutgen is terug te vinden in de horecacorner van de kerk. Waarom is Frederik de Houtman naar de huidige normen en waarden met terugwerkende kracht 'best fout?'
Frederik maakte vier reizen naar Oost Indië. Na de oprichting van de VOC in 1602 bekleedde hij tijdens de beginjaren van die inmiddels bekritiseerde handels- en semi-overheidsonderneming verschillende bestuurlijke functies in de Indische archipel. Hij was – voor een deel onder het gezag van Jan Pieterszoon Coen – gouverneur van Ambon en de Molukken en lid van de Raad van Indië. Het bloedige aureool van Coen kleeft derhalve ook aan De Houtman. Niets is gemakkelijker om personen en handelingen uit vervlogen tijden te toetsen aan de normen en waarden van 2019 en dan een oordeel uit te spreken. Hoe zullen de Nederlanders in bijvoorbeeld 2195 oordelen over onze daden en denkbeelden van nu?
Niettemin is het evident dat een kritische benadering van onze voorouders op zijn plaats is en een onterechte bewondering bijgesteld moet worden. Die spiegel helpt ons nu en in de toekomst ons eigen morele kompas te bepalen. Dat begint dan met het kennisnemen van de feiten. Het bezoek aan het Stedelijk Museum Alkmaar is een stap daartoe.
Dit geldt ook voor het bezoeken van de HVA-lezing op dinsdag 3 december 2019. Ondergetekende vertelt dan over het leven van Frederik de Houtman en de wereld waarin hij leefde.
De lezing begint om 20.00 uur in de Sociëteit, Varnebroek 31 te Alkmaar (zie ook www.hvalkmaar.nl).
Klaas te Bos, Historische Vereniging Alkmaar