Nieuwe inzichten de Middelburg en de Nieuwburg
Een kasteel spreekt iedereen aan. Het roept associaties op met elegante jonkvrouwen, stoere ridders, uitgebreide banketten en avontuurlijke jachtpartijen. My home is my castle, aldus een Engels gezegde. Daarbij komen gevoelens op van veiligheid, geborgenheid en baas zijn binnen het eigen domein. Vanaf de 13e eeuw kende de stad Alkmaar in haar nabije omgeving ook een drietal kastelen. De Middelburg, de Nieuwburg en de Torenburg. De laatst genoemde lag op een plek waar nu het Noordhollands kanaal ligt in de nabijheid van de later gebouwde Friese poort. De burcht in het bekende wapen van Alkmaar is mogelijk ontleend aan het kasteel de Torenburg.
De drie Alkmaarse kastelen voldeden echter niet echt aan het huidige romantische beeld van een kasteel. Het waren dwangburchten. Door heersers – in dit geval de Hollandse graven Willem II en zijn zoon Floris V – gebouwd om de opstandige bevolking onder bedwang te houden. De dwangburchten rondom Alkmaar hadden primair als doel de opstandige West Friezen te bedwingen en te voorkomen dat zij – al rovend en brandschattend – Kennemerland zouden intrekken. Dat "tegenhouden" is overigens niet altijd gelukt. De stad Alkmaar is verschillende keren het slachtoffer van invallen van de West friezen geworden. In tegenstelling tot de Torenburg zijn van de Middelburg en Nieuwburg nog zichtbare sporen terug te vinden. Zij waren gesitueerd aan weerszijden van een dijk, die toegang bood tot West Friesland. De huidige Munnikenweg in de Oudorperpolder. Van beide dwangburchten zijn in de loop der tijden tekeningen gemaakt. Maar hoe waarheidsgetrouw zijn die eigenlijk?
Eind 2018 gaf het Archeologisch centrum van de gemeente Alkmaar aan enkele geofysici de opdracht nader grondonderzoek te doen. Toepassing van de techniek van dit geofysisch onderzoek gecombineerd met archiefonderzoek in het Nationaal Archief leverde nieuwe resultaten en inzichten op. Zo kwam als unieke vondst uit het onderzoek naar voren dat de Middelburg waarschijnlijk over een barbacane beschikte. Een voorburcht – uniek voor die periode in ons land – die doet vermoeden dat de Middelburg een groter complex omvatte dan tot nu toe gedacht. In een lezing van de Historische Vereniging Alkmaar gaan Nancy de Jong en Ferry van den Oever op dinsdag 5 november a.s. nader in op de resultaten van het uitgevoerde onderzoek. Ook de dwangburcht de Nieuwburg komt daarbij aan de orde. Voorts leggen zij ook uit hoe zo'n geofysisch onderzoek in elkaar steekt. De lezing begint om 20.00 uur in de Sociëteit, Varnebroek 31 te Alkmaar (zie ook: www.hvalkmaar.nl).