Het bankje in de kerkhofmuur
Je loopt er zo voorbij. Het valt niet eens op in het straatbeeld. Een bankje gemetseld in de muur rond de dorpskerk. Een 'sprong' in het metselwerk met een iets verhoogde rugleuning, maar in dezelfde stijl als de rest van de muur. Met smalle plankjes is er een zitje gecreëerd, waarop je even tot rust kunt komen.
In de tijd dat de muur met dit bankje ontstond, midden jaren dertig van de vorige eeuw, werd daarmee een deel van het kerkhof afgebakend. Voorheen was er alleen een smeedijzeren hek, maar dat voldeed niet meer. De muur omkaderde overigens niet het hele kerkhof, maar alleen het deel dat grensde aan het Kerkplein, de Anna de Renessestraat en het Raadhuisplein. Achter de school aan het Raadhuisplein stopte het bouwwerk. Daar grensde het kerkhof toen nog aan tuinderijen.
Maar waarom dit bankje in de muur? Je kunt het je haast niet voorstellen, maar tot begin jaren negentig reed er nog een bus door het centrum van Heemskerk, met een halte aan de Anna de Renessestraat. Die later, na de sloop van een flink aantal panden, Burgemeester Nielenplein zou gaan heten. Het gemetselde bankje was dus (mede) bedoeld voor wachtenden op de bus.
In de rugleuning van het bankje heeft ook enige tijd de plaquette gehangen, die de herinnering levend houdt aan de strijd van het Kaas en- Broodvolk. Op 15 mei 1492 werd deze opstand van de Kennemers en West-Friezen tegen stadhouder Jan van Egmont bloedig onderdrukt. De laatste slag werd geleverd op het Heemskerkse kerkhof.
Eind jaren vijftig van de vorige eeuw werd de muur om het kerkhof alsnog voltooid, tijdens de aanleg van de vijver bij de Zaalberglaan. Toen het plankier bij de vijver in gebruik werd genomen, kreeg de plaquette een nieuwe plek in de muur, nu op de plaats waar de laatste slag daadwerkelijk plaatsvond.
Aan de oostzijde van de kerkhofmuur staat een hekje, dat toegang geeft tot een iets hoger gelegen gedeelte. Dat is het 'papenhekje'. Het bood op deze hervormde begraafplaats toegang tot het deel voor de rooms-katholieken. Er is hier namelijk een priester begraven, lang voordat de van oorsprong katholieke kerk hervormd werd. Beerend Wietsma heeft daarnaar namens de HKH veel onderzoek gedaan en daarover enkele artikelen gepubliceerd in de Heemskring.
Zittend op het bankje in de muur kijk ik naar restaurant 'In de kas'. De naam van deze eetgelegenheid verwijst naar de vele tuinderijen die Heemskerk ooit telde. Maar 'In de kas' wordt afgebroken. Er komt een nieuw restaurant, in de stijl en sfeer van het Beverwijkse Brafoer.
Het uitzicht vanaf het bankje is in de tweede helft van de vorige eeuw enorm veranderd. De panden aan de Anna de Renessestraat maakten plaats voor het Burgemeester Nielenplein dat in de afgelopen decennia verschillende functies heeft gehad, zoals feestterrein tijdens de kermis en parkeerplaats. Een verdiept gedeelte ervan, De Kuil, was oorspronkelijk bedoeld voor culturele activiteiten. Op tribunes zou het publiek kunnen genieten van bijvoorbeeld een optreden van fanfareorkest St. Caecilia of turnvereniging Tovado. Maar het draaide op een mislukking uit. De Kuil werd gedempt en het plein werd parkeerterrein.
Aan de Anna de Renessestraat stonden, gezien vanaf de kerkhofmuur, de panden van (gezien vanaf het bankje van links naar rechts) bakkerij Schuijt, manufacturenwinkel Koedijk, smederij Gooijer en fietsenmaker Van Doorn.Henri Tervoort heeft van het oude centrum een maquette gemaakt die laat zien hoe de dorpskern eruitzag vóór de grote renovatie van eind jaren zestig, begin jaren zeventig. Deze maquette bevindt zich momenteel in het depot van de HKH, in de G. van Assendelftstraat.
Simon de Wit