Plotseling verder zonder partner: 'Weet dat je niet de enige bent'
HENSBROEK - Stel je voor: je bent hoogzwanger van je vierde kind als je man komt te overlijden. Het overkwam Vanessa Kirunda-Appelman (37) uit Hensbroek. Haar Oegandese man David overleed anderhalf jaar geleden en dat zette haar leven op zijn kop. Sindsdien staat ze er alleen voor in de zorg voor haar vier jonge kinderen. Wat doet het met je als je jong weduwe wordt? Vanessa deelt haar ervaringen.
Wat doet het met je als je weet dat je geliefde gaat sterven?
Het half jaar waarin David van vage buikpijnklachten naar de diagnose uitgezaaide nierkanker ging, heeft mijn leven op zijn kop gestaan. We woonden net anderhalf jaar in Oeganda en begonnen goed en wel aan ons 'nieuwe' leven te wennen toen deze periode van langdurige doktersbezoeken en onzekerheid aanbrak. Overleven, dat is wat ik heb gedaan. Ik was zwanger en daardoor vaak moe. Ik leidde mezelf af met mijn werk en hield mezelf overeind met zorgen voor iedereen. David vond het belangrijk dat ik goed at en sliep voor de baby, dus dat heb ik - meestal tegen mijn zin - wel gedaan.
In de negen weken voor zijn dood zijn we goed begeleid door de artsen van het Oegandese kankerinstituut, het hospice en vrienden in Kampala. Met mijn ouders en vrienden in Nederland appte en belde ik vooral voor emotionele steun, zodat ik er niet aan onderdoor zou gaan. Ik deed er in die tijd alles aan om David niet meer te laten lijden dan nodig was; ik haalde zijn medicijnen, ging met hem naar controles en zorgde dat hij niet langer in het ziekenhuis bleef dan nodig. Ook al wisten we dat hij niet meer beter zou worden, we negeerden het, we wilden het niet weten. Rationeel weet je beter, maar gevoelsmatig houd je altijd hoop. Blijkbaar heb je dat nodig.
Mijn man was fantastisch, zorgzaam, slim en een goede vader. Hij was ook erg traditioneel en Afrikaans en sprak weinig over zijn emoties. Ik weet dat hij het vreselijk vond dat zijn lijf zwakker werd. Maar ik kan me niet voorstellen hoe hij zich voelde als hij ons kindje voelde schoppen, wetende dat hij hem nooit zou ontmoeten. Hij heeft hem nog wel zijn naam kunnen geven, maar verder heeft hij weinig nagelaten over hoe ik verder moest zonder hem. Achteraf had ik hem meer willen vragen en meer foto's willen maken, maar alles ging zo snel en praten kon hij die laatste weken niet meer goed. Ik heb in die tijd meerdere malen met mijn schoonfamilie moeten strijden om de wil van mijn man in te willigen om hem thuis te laten sterven. Daarmee ging ik dwars tegen de Oegandese cultuur in. Er is mij zelfs verweten dat ik hierdoor mijn man zou hebben vermoord. Maar mijn man was op, hij kon niet meer. Samen met zijn zus en zijn moeder zat ik naast hem toen hij zijn laatste adem uitblies. Zijn lijden was over en ik voelde me opgelucht en intens verdrietig tegelijk.
'Ik stopte mijn gevoelens grotendeels weg, omdat ik ze niet aankon'
Hoe heb je de eerste maanden na zijn overlijden ervaren?
Ik was zeven maanden zwanger toen David overleed. De begrafenis is grotendeels langs me heen gegaan. Gelukkig waren mijn ouders er om zich bezig te houden met de kinderen. Ik kon er niet voor ze zijn. Mijn ouders hebben me min of meer overgehaald om terug naar Nederland te gaan. Zelf kon ik niet nadenken en al helemaal geen beslissingen maken. Je leeft in die eerste maanden eigenlijk in een soort vissenkom; je bent er wel fysiek, maar niets van wat anderen zeggen komt echt aan. Ik heb mijn baan opgezegd, mijn huis leeg geruimd, de kinderen afscheid laten nemen op school en via allerlei onbekende procedures David's overlijdensakte verkregen. Dit allemaal binnen een maand, anders mocht ik niet meer vliegen. Overleven deed ik door mijn gevoel uit te schakelen, in de 'regelstand' te blijven. Ook was ik bang dat mijn verdriet en stress op de baby zou 'overslaan' en hij het niet zou halen. Ik leefde naar de bevalling toe en werd daarna geleefd door mijn baby, slapeloze nachten en de zorg voor mijn andere drie kinderen. 's Nachts als ik in bed lag kwamen de gedachten en herinneringen en had ik vreselijke, verscheurende huilbuien en hyperventilatie. Ik kon lange tijd niet inslapen zonder slaapmedicatie.
Terug in Nederland had ik het heel moeilijk met alle 'bij-verliezen' die je vooraf niet bedenkt: met het verlies van mijn man verloor ik ook mijn toekomst, mijn dromen, de vader van mijn kinderen, mijn complete gezin. En - in mijn geval - ook mijn huis, mijn baan, mijn inkomsten, mijn leuke collega's en mijn nieuw opgebouwde leven. Met de financiële tegenslag worstel ik vandaag de dag nog steeds.
Wanneer kwam het besef dat je verder moest?
Toen ik na een maand weer terug was in Nederland, had ik ook heel sterk het gevoel dat ik er niet echt 'was'. Dat gevoel is eigenlijk pas na een jaar verdwenen. Tot die tijd functioneerde ik wel, maar was ik nergens echt bij en voelde ik al helemaal niets. Ik stopte mijn gevoelens grotendeels weg, omdat ik ze niet aankon.
Het echte harde, rauwe verdriet slijt en is nu niet meer elke dag aanwezig. Huilbuien zijn er nog wel en bij bepaalde herinneringen komen die van diep. Maar ze zijn er niet meer elke avond. Het komt nu in vlagen en op momenten dat je het niet ziet aankomen. Op de uitreiking van een zwemdiploma of een oudergesprek op school kun je je na een jaar best goed voorbereiden. Maar breken als je de ketting van je dochter's fietsje er niet op krijgt, zie je niet aankomen. Het verdriet, of het 'rouwmonster' zoals het ook wel wordt genoemd, blijft voor altijd bij je. Je moet er maar me leren leven. Er zijn nu zelfs dagen waarop ik niet continu aan David denk en mijn leven leef zoals het 'hoort'. Maar op de achtergrond is altijd die rouw aanwezig die je energie opvreet.
'Het komt goed', zou mijn man zeggen. En hij heeft gelijk'
Ik denk niet dat ik zo ver was gekomen als ik mijn kinderen niet had. Zij hebben ervoor gezorgd dat ik elke dag mijn bed uit moest, ook al werd ik elke ochtend met het vreselijke besef wakker dat David echt nooit meer terugkomt. De heftigheid van de woorden 'dood' en 'nooit' ken je niet, totdat je ze in de ogen hebt gekeken. In het begin was ik ook erg bang dat ik alle herinneringen zou vergeten en dat David uiteindelijk als een gat in mijn geheugen zou blijven bestaan. Zo werkt het gelukkig niet. Herinneringen kun je wel wegstoppen als ze te pijnlijk zijn, maar je kunt ze altijd oproepen, ze gaan nooit weg. En van fijne herinneringen leer je na een tijdje ook weer genieten.
Wat ik nog altijd moeilijk vind, is de eenzaamheid. Ook al heb ik altijd mijn kinderen om me heen,'s avonds heb ik niemand om mijn dag mee door te nemen. Het meeste mis ik de verhalen die David vertelde over zijn leven in de tijd van de oorlog in Oeganda. Het doet mij altijd beseffen dat je alles kwijt kunt raken, maar ook alles weer nieuw kunt opbouwen zoals hij heeft gedaan. David maakte zich nooit druk om dingen. Zijn rust en veerkracht zijn belangrijk voor mij geweest en ik hoop deze op mijn kinderen over te kunnen dragen.
Hoe sta je nu, ruim anderhalf jaar na Davids dood, in het leven?
Ik voel me nog vaak alleen en heb ook weleens het gevoel dat mijn leven over is. Maar de doodswens die ik na zijn overlijden had, heb ik niet meer. Ik kan nu ook weer genieten van dingen en van mijn kinderen. Wel blijf ik me erover verbazen hoe zwaar het is om in je eentje vier kleintjes groot te brengen. Terugkijkend kan ik nu ook echt dankbaarheid voelen voor de mensen die me hebben gesteund. Ik herdenk David nu driemaal per jaar bewust met de kinderen en help ze zo vaak als ik kan herinneren aan hoe hij was. Gelukkig heb ik drie lieve, grote stiefkinderen die mij veel kunnen vertellen over hoe hij was voordat ik hem kende. Verder probeer ik het onderwerp dood en verdriet niet te vermijden. Die woorden en gevoelens mogen er zijn.
Qua herinneringen doorleven ben ik er nog lang niet. Wel heb ik goede stappen gemaakt met mijn psycholoog. Ik voel me meestal sterk, ook al ben ik chronisch moe. Ik heb routine, rust en stabiliteit en dat is het belangrijkste dat ik mijn kinderen nu kan bieden. Hun leven gaat even voor het mijne. Dat is niet erg voor nu. Onzeker ben ik wel: doe ik het wel goed voor mijn kinderen? Ik weet niet wat het gemis van een vader met ze doet en zal doen in de toekomst. Om met die onzekerheid te leren omgaan start ik binnenkort bij een kinderrouwtherapeut van Buro Troost.
Ook kan ik minder goed met tegenslag omgaan. De rek is er gewoon uit. Vanwege financiële tegenvallers moest ik noodgedwongen bij mijn ouders wonen, mijn bevalling ging een stuk moeilijker dan verwacht, het was lastig om een eigen huis te vinden. Dat ik het nu wel aardig voor elkaar heb, maken dat ik me sterk voel. 'Het komt goed', zou mijn man zeggen. En hij heeft gelijk.
Wat zou je andere (jonge) weduwen en weduwnaars willen meegeven?
Deel je verdriet. Weet dat je niet de enige bent en zoek je lotgenoten actief op. Je zult zelf voelen dat de 'buitenwereld' niets snapt van jouw situatie of überhaupt niets snapt van rouw en er liever ook niet over praat. Maar lotgenoten doen dat wel. Ik heb de mijne gevonden bij Inloophuis Pisa in Hoorn en in de Facebookgroepen 'Sterke Weduwes' en 'Jonge weduwen en weduwnaars' en voelde me door de verhalen van anderen begrepen. Ik voelde me normaal en durfde me kwetsbaar op te stellen bij hen, omdat ik wist dat zij wel naar mijn pijn durfden te luisteren. Ook zijn er organisaties die bijeenkomsten (ook voor kinderen) organiseren, zoals Stichting Bretels en Netwerk Hemelrijk. De boeken van Karin Kuijpers ('Je mag me altijd bellen') en Maya Stomp hebben mij in al mijn ellende vaak kunnen laten lachen. En de Grief Recovery Method heeft me doen leren dat je de pijn uit je emoties kan halen. Hierdoor zijn die emoties er nog wel, maar kun je er mee leren leven.
Ik ben elke dag dankbaar dat ik mijn kinderen mag zien opgroeien
Het scheelt denk ik dat ik in Oeganda heb gewoond. Mensen krijgen daar nu eenmaal veel meer voor hun kiezen en het leven is er harder. Ik leef meer in het nu, omdat ik heb gezien hoe snel een leven afgelopen kan zijn en hoe definitief dat is. Ik ben nu elke dag dankbaar dat ik nog wel leef en dat ik mijn kinderen mag zien opgroeien. Als dat vandaag goed gaat, dan zien we morgen wel weer verder.
