Een miraculeus wonder
Een volksverhaal wil dat eens een miraculeus kruisbeeld in de Kruiskamer van de St. Pancratiuskerk (de huidige Zuiderkerk) heeft gestaan. Zo geheimzinnig als het kwam, verdween het ook weer.
Een verhaal wil dat een heilig Noors kruis in de eerste helft van de zestiende eeuw in Enkhuizen werd vereerd door bedevaartgangers. In de Divisiekroniek van 1517, de enige beschikbare bron uit die tijd, staat een verwijzing naar een vereerd kruisbeeld uit Noorwegen dat op een of andere wijze in Enkhuizen is terechtgekomen.
Wonderkruis
"In augustus hebben vele grote heren met milde gaven het H. Kruis vereerd, dat in Noorwegen op wonderbaarlijke wijze aan een holle boom was gegroeid. In die boom had een maagd overgegeven, die op Paasdag ter communie was geweest. Dit kruis heeft (na overbrenging naar deze kerk) in de St. Pancraskerk talloze blijken van genade gegeven en wordt nog dagelijks door mensen in nood met gaven bezocht, zoals blijkt uit de legende en de mirakelen.'' De Enkhuizers Siewertsz. Blaeuhulck en Gerard Brandt vertellen over meerdere miraculeuze genezingen in Enkhuizen. Brandt schrijft bijvoorbeeld: "Doch naderhandt hebben veele van d'ingesetenendeser stede, ten tijde der Reformatie, dit stuk anders ingesien, en vastelijk gelooft, dat men dit hout wonderwerken toeschreef, die bij de kerkelijken uit gierigheit waeren verdicht." Brandt heeft bovendien bewerkstelligd, dat ter vermeerdering van de devotie in Enkhuizen de Kruiskamer bij de Pancraskerk werd aangebouwd, die voor veel mensen als een heiligdom werd bezocht.
Kruisbeeld op zolder
Tijdens de reformatie bleef Enkhuizen een beeldenstorm bespaard. Maar veel vermogende katholieken vluchtten naar Amsterdam, dat nog aan de zijde van Spanje stond. Er wordt beweerd dat toen het kruis de stad is uitgesmokkeld. Maar ook dat het stadsbestuur er beslag op heeft gelegd. Bekend is dat tot ver in de zeventiende eeuw op de zolder van het stadhuis houten kerkbeelden en zilverwerk werden bewaard. Op aandringen van de gereformeerden, die verontrust waren over 'de paapse stoutigheden' besloot het stadsbestuur de beelden te verbranden en het zilverwerk aan stukken te slaan. Het is mogelijk dat het Noorse kruis zich onder die beelden heeft bevonden. Onderzoekers in de negentiende eeuw konden niet bevestigd krijgen dat tijdens de reformatie de katholieken het kruis werkelijk hebben kunnen bergen. En zo blijft ook het Noorse kruis uit de Kruiskamer van de Zuiderkerk, dat Enkhuizen eens tot bedevaartplaats maakte, een van die mysteriën in onze haringstad.
Tejo Teunen, lid Archiefcollectief