Zijn herinneringen aan de oorlog betrouwbaar?
Ook de viering van 75 jaar vrijheid dreigt dit jaar door de corona-crisis in het water te vallen. En dit is spijtig (hoewel niet levensbedreigend), want langzamerhand nemen we afscheid van de laatste ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog. En verdwijnen dus de herinneringen uit de eerste hand. Maar in hoeverre klopten die herinneringen..?
In de Volkskrant van afgelopen weekend wordt hier een artikel aan gewijd door Sander van Walsum, want het roept ook een discussie op: ‘Een indrukwekkende hoeveelheid boeken is dit jaar verschenen. Hun auteurs boden ook op uiteenlopende manieren het hoofd aan het probleem dat de herinneringen van 90-plussers in de loop der jaren mogelijk aan betrouwbaarheid hebben ingeboet.'
Maar: herinneringen boeten niet alleen aan betrouwbaarheid in omdat mensen ouder worden. Ontzettend veel mensen namelijk die in een concentratiekamp waren geweest beklaagden zich over een falend geheugen. Psychologen concludeerden na de oorlog: de hersenen en met name het geheugen hebben zeer te lijden onder oorlogsstress- en trauma. Het punt is: veel boeken vormen zo onze collectieve herinnering aan een oorlog die onze voorouders beleefden. Hoe waarheidsgetrouw is dan deze herinnering? Is dit onze geschiedenis?
Ons geheugen is een moeilijk en eigenlijk onbetrouwbaar instrument. Douwe Draaisma schrijft erover in ‘Trauma en herinnering: de zaak Demjanjuk’, bij welk proces pijnlijk blijkt dat vijf overlevenden van Treblinka, waar Demjanjuk zijn gruwelijke werk verrichtte, hem ten onrechte als schuldige aanwijzen, terwijl vervolgens werd aangetoond dat Demjanjuk zich ergens anders bevond, hoewel niet minder onschuldig: Sobibor.
Een lastig dilemma: er zijn veel interessante boeken over de oorlog die 80 jaar geleden begon, maar in hoeverre lezen we de waarheid..?
Rob Marijn, HVA