Afbeelding
(Foto: Aangeleverd)

Het 'zwarte gat' van Heemskerk

HEEMSKERK - De 71-jarige Aad Möntemann uit Zaandam weet 'alles' van de Duitse 'Vergeltungswaffen' uit de Tweede Wereldoorlog. Over deze V1's en V2's geeft hij regelmatig lezingen, onder andere in Fort Veldhuis. Onlangs wees iemand hem op een luchtfoto uit april 1945, waarop een donkere ronde vlek was te zien in het Heemskerkse duingebied. Hij dacht dat het misschien een lanceerplaats voor een V2 was geweest, of had moeten worden. Het zou gaan om de zwarte cirkel te midden van een donker stukje grond. Het lijkt alsof een pad of trap naar die cirkel leidt.

'Lijkt een beetje op een bomtrechter'

Tegenwoordig, zo had Aad zelf ter plaatse kunnen constateren, is het een met oud prikkeldraad omheinde en door planten overwoekerde ronde wal, met in het midden een kleine 'krater' waar water in staat. 'Lijkt een beetje op een bomtrechter', aldus de Zaandammer. Op kadasterkaarten van voor de oorlog was hij de locatie of het object niet tegengekomen.

Dat was voor mij het sein voor nader onderzoek. Ook ik ben eerst zelf maar eens een kijkje gaan nemen op de aangewezen plek. En inderdaad vond ik daar een verdiept gedeelte, met in het midden een flinke kuil vol water. Met een prikpen heb ik hier en daar in de grond gezocht naar resten die zouden kunnen duiden op Duits beton. Als dit werkelijk een lanceerplaats was geweest, zou er toch wel iets te vinden zijn, overwoog ik.

Het prikken leverde niets anders op dan nieuwe vragen. Om daar een antwoord op te vinden, nam ik een duik in de historie van het duingebied. In oude archiefstukken kwam ik het woord 'eendenkooi' tegen, maar echt duidelijk werd het niet. Naast onderzoek in het archief levert het raadplegen van de boswachter doorgaans ook bruikbare informatie op. Hij wist inderdaad iets te vertellen over een 'eendenkooi', net op de grens van Heemskerk, nabij het zweefvliegveld.

De eendenkooi lag net even ten oosten van de Watervlakweg, tegen de eik van Schei. Het was eigenlijk een poel waarin een stuk of wat afwateringssloten bij elkaar kwamen. De contouren kan je, als je er oog voor hebt, nog wel zien aan een verdieping van het terrein. Een echte, als zodanig functionerende eendenkooi is het nooit geweest. Het poeltje werd alleen maar zo genoemd.

De sloten die erop uitkwamen waren gegraven rond 1880

De sloten die erop uitkwamen waren gegraven rond 1880, met de bedoeling het overtollige water af te voeren. Er werd in die tijd op grote schaal landbouw bedreven in het Heemskerkse duin, hoofdzakelijk graan en aardappelen.

De boswachter had van oude jachtopzieners zelfs gehoord dat op het Grote Stuk bij boerderij De Kruisberg een windmolen heeft gestaan om het water af te voeren. Er waren natuurlijk ook heel natte jaren in het duingebied. Dat is ook een van de redenen geweest dat de landbouw er uiteindelijk is mislukt.

Van het Heemskerkse duingebied werd rond 1890 ongeveer achthonderd 800 hectare verkocht aan Jan Hendrik van Boelens van der Haer uit Rotterdam, rijk geworden van het fabriceren van spoorrails en andere stalen producten. Hij gebruikte de duinen vooral voor zijn hobby, de jacht.

Huizen en duingebied werden gekocht door baron Van Tuyll van Serooskerken

De woonhuizen aan de Kruisberg zijn in zijn opdracht gebouwd voor de jachtopzieners. Het huis met de luiken is het voormalige jacht- en woonhuis van Boelens zelf. De huizen en het duingebied werden na het overlijden van Boelens gekocht door baron Van Tuyll van Serooskerken. Deze heeft uiteindelijk in 1938 de achthonderd hectare duin verkocht aan de provincie Noord-Holland. Ik meen voor een bedrag van 350.000 gulden.

Met deze gegevens in het achterhoofd nam ik contact op met Aad Möntemann. Ik vertelde hem wat ik te weten was gekomen. In zijn eerstvolgende lezing in Fort Veldhuis had hij er veel succes mee…

Simon de Wit