De bunkers aan de Noordermaatweg
HEEMSKERK - Een zaak die mij al heel lang bezighoudt is deze: wat was precies het doel van het bunkercomplex aan de Noordermaatweg? Maakte het deel uit van een groter geheel of was het een min of meer op zichzelf staand onderdeel van de Duitse verdedigingslinie langs de Noordzeekust?
Het betonnen bouwwerk bestond uit een zoeklichtremise, een hellingbaan, een opstelplaats voor het zoeklicht, een woononderkomen, een berging, een aggregaatgebouw en een verzorgingsbunker. De laatste stond in het perceel Lugtenakker.
Hellingbaan
Bij Fort Veldhuis staat nog altijd precies zo’n hellingbaan. Weliswaar niet helemaal intact, maar de baan en de zoeklichtremise staan er nog, evenals het aggregaatgebouw.
Met deze kennis van de feiten ben ik verder gaan zoeken en zo kwam ik erachter dat in de Castricumse duinen, bij de Zuidernollen, óók zo’n hellingbaan stond, met toebehoren. En ten zuiden van Fort Veldhuis stond, in de Wijkermeerpolder, nóg zo’n complex. Verder was er een te vinden bij het Fort Benoorden Spaarndam.
Dat waren al vijf zoeklichtopstellingen in een halve cirkel om IJmuiden heen. IJmuiden zelf was een ‘Festung’ op zich, met als ‘Kernwerk’ het Forteiland in het Noordzeekanaal.
Forteiland
Op een afstand van zo’n 6 kilometer van het Forteiland moeten ongeveer drieënhalve kilometer van elkaar zeven van die zoeklichtopstellingen hebben gestaan, met steeds een remise, een hellingbaan, een aggregaatgebouw en een opstelplaats voor het zoeklicht. Bij die zeven eenheden hoorde ook nog een ‘FlaK’, voluit: ‘Fliegerabwehrkanone’. Twee-centimeterluchtafweergeschut. Om de ring rond het Forteiland compleet te maken, ontbreken nog twee locaties met een vergelijkbaar complex. Het eerste zou in Bloemendaal gestaan hebben, het tweede aan de kust, even ten zuiden van Bloemendaal aan Zee.
Waarom lag deze verdedigingslinie van zeven stuks luchtafweergeschut zo ver van IJmuiden, met als middelpunt het Forteiland? Naarmate je dichter bij ‘Festung’ IJmuiden kwam en dan met name het Forteiland, een verdedigingswerk op zich, werd de luchtafweer zwaarder. Zo stond op ongeveer tweeënhalve kilometer van het Kernwerk in de duinen van Wijk aan Zee ‘Batterie Dünenberg’. Vier 10,5-centimeterkanonnen van de afdeling Marine FlaK Abteilung 816. Achter Heliomare stonden twee vergelijkbare kanonnen, die hoogstwaarschijnlijk eveneens bij de Marine FlaK Abteilung 816 hoorden. Naast Dünenberg stonden er rond IJmuiden nog meer complexen met luchtafweergeschut: Batterie Kreuzberg naast begraafplaats Duinrust, Batterie Beverwijk bij station Beverwijk, Batterie IJmuiden Südost, Batterie Haase en Batterie Olmen in de kuststrook van IJmuiden.
Zoeklichtopstellingen
Naast de zeven zoeklichtopstellingen en de vijf batterijen luchtafweergeschut, stonden op de Festung zelf ook nog eens vier ‘Scheinwerfer Stellungen’, te weten ‘Werner’ (west), ‘Siegfried’ (zuid), ‘Otto’ (oost) en ‘Nanni’ (noord).
Deze zoeklichtopstellingen en de vijf opstellingen luchtafweergeschut bevonden zich allemaal binnen het ‘Landfront’ van Festung IJmuiden.
IJmuiden werd in juli 1942 omgedoopt tot ‘Verteidigungsbereich’, net als de havens van Vlissingen, Hoek van Holland en Den Helder. In januari 1944 werden IJmuiden en Vlissingen omgedoopt tot Festung. Een Festung moest in staat zijn om het, tijdens een belegering, enkele maanden zelfstandig vol te houden.
Nu we weten waarom en hoe de Festung IJmuiden zo zwaarbeveiligd was, rijst de vraag of dit ook zo was bij Vlissingen en Schelde-Zuid, beide in september 1944 tot Verteidigungsbereich uitgeroepen. Zouden daar ook op een aantal kilometers buiten de Festung twee van die verdedigingsringen te vinden zijn? De buitenste met Scheinwerfer en FlaK-opstelling en de binnenste met zwaarder luchtafweergeschut van 10,5-centimeterkanonnen.
Naast een ‘Landfront’ en een ‘Seefront’ bestond er dus ook een ‘Luftfront’. Dat brengt ons terug bij de Noordermaatweg. Viel dit complex ook onder het commando van Marine FlaK Abteilung 816? Kortom, er is best nog wat speurwerk te verrichten.
Simon de Wit