'Onder een sluier der geheimzinnigheid': illegale pers in Purmerend
PURMEREND - Bijdragen aan de illegale pers onder Duitse argusogen was een gevaarlijke en dappere activiteit. Vooral omdat het vrij arbeidsintensief was. Er moest kopij komen, het moest ergens worden gedrukt of gestencild en daarna nog worden verspreid onder de mensen. “Dat wij daarbij menigeen, zelfs onze beste vrienden, om den tuin hebben moeten leiden, zal zeker niemand ons ten kwade duiden”, zo schreef Purmerender Arie Oudejans in zijn Nieuwsbulletin van 5 mei 1940.
door Nelleke Vogel
Naar schatting werden er tijdens de oorlog in Nederland zo’n 1300 illegale kranten en bladen gepubliceerd. De gewone kranten die bleven voortbestaan stonden volledig onder controle van de bezetter en er was behoefte aan objectief nieuws. In Purmerend werden al snel na de inval de persen van drukkerij Nooij aan de Hoogstraat en de pas in 1939 gestarte drukkerij Rijser op Kerksteeg 1 verzegeld.
Niet dat zij zich daardoor uit het veld lieten slaan. Met wat ze hadden, en vooral verborgen hielden op zolder, bleven ze drukken. Nooij stencilde zowel Je Maintiendrai als het Nieuwsbulletin, Simon Rijser drukte het in de oorlog opgerichte en illegaal gedrukte en verspreide blad Vrij Nederland.
Dagelijks bulletin
Het Nieuwsbulletin werd in september 1944 opgericht door Gerrit Koopman. In december dat jaar werd het samengevoegd met De strijd in ons Vaderland, van Arie Oudejans en Kees Groeneveld. Het dagelijks Nieuwsbulletin had een oplage van 1500 exemplaren en werd vervaardigd in een strak regime: de kopij kwam binnen om 9 uur, om twaalf uur hadden de lezers het blad in huis dankzij een groep van veertig medewerkers. Het Nieuwsbulletin hield, met name door het eveneens illegaal luisteren naar de radio, de bevolking op de hoogte van de vorderingen van de geallieerden.
Invallen
De Duitsers echter zaten er bovenop. Op 28 april 1945 deed de Wehrmacht een inval in het pand van Groeneveld op Padjedijk maar vonden niets verdachts. Op 30 april volgde een inval in Instituut Koopman op de Bierkade maar Gerrit was op tijd verdwenen. In zijn plaats namen de Duitsers zijn verloofde mee en hielden haar vier dagen in huisarrest. Ze werd voortdurend in de gaten gehouden maar Gerrit liet zich niet zien.
Sigarenkissie
Jaren later, in 1980, blikt Arie nog eens terug in een artikel in het NNC op de totstandkoming van de bulletins. Met name de afgesloten elektriciteit was een probleem omdat hij voor nieuws afhankelijk was van de radio. Toen aftappen ging opvallen schoot Daalmeijer in de Peperstraat te hulp door een ‘ontvangerapparaat’ te maken met een zakbatterij en spoel in een klein houten kistje, met twee koptelefoons erbij. “Het was ongelooflijk. Ik kon er Londen glashelder mee ontvangen. Met een sigarenkissie…” Dat hij cadeau gaf aan het Purmerends Museum toen hij ging verhuizen.
Zijn berichten tikte hij in de ochtend, en gaf deze mee aan zijn vrouw. Zij zorgde er voor dat het via via terechtkwam bij Gerrit Koopman aan de Bierkade. Daarna werd het uitgetypt, gestencild en gedistribueerd. Een onzichtbare operatie waarbij er praktisch geen onderling contact was en die door Kees Groeneveld in goede banen werd geleid. "Zwijgen … en snel doorgeven, stond er onder elk Nieuwsbulletin. En dat deed men in Purmerend. Tanden op elkaar.”
Bron: Waterlands Archief Purmerend
Het Purmerends Nieuwsblad maakt in samenwerking met het Waterlands Archief in de aanloop naar 5 mei en de viering van 75 jaar vrijheid, een serie artikelen over de oorlogsjaren in de regio.
