Bijzondere vondsten bij renovatie Dolhuys
HAARLEM - Het Dolhuys kreeg de afgelopen anderhalf jaar een grote renovatie. Daarbij kwamen een bijzondere middeleeuwse muurschildering en skeletresten tevoorschijn. De bijzondere vondsten vertellen ons meer over de rijke geschiedenis van de plek.
Door Els Meijers
Dinsdag 25 november werd het vernieuwde museum (nu: Museum van de Geest) geopend door niemand minder dan koningin Máxima. Daarover leest u meer op https://bit.ly/haarlemsnieuwsblad.
Museum van de Geest
Het Dolhuys heeft een rijke historie. Voor archeologen en bouwhistorici is het altijd al een bijzondere plek geweest om onderzoek te doen. Het gebouw heeft 700 jaar lang onderdak geboden aan melaatsen, ‘dollen’, ‘onaangepaste lieden’, dak- en thuislozen en mensen in psychische nood. Toch bleek tijdens de recente renovatiewerkzaamheden dat het gebouw, dat sinds 2005 is ingericht als museum, nog niet al zijn geheimen heeft prijsgegeven.
Apollonia van Alexandrië
Bouwhistoricus Maarten Enderman werd erbij geroepen toen de aannemer op het punt stond om in de voormalige kapel pleisterwerk los te halen. Dit was grotendeels al eerder vervangen, maar waar dit tussen het plafond en de zoldervloer verborgen had gezeten, ging het terug tot de vijftiende eeuw.
“Met een scalpel ben ik voorzichtig gaan pulken”, vertelt Enderman. “Ik zag wat geel en wat rood en na verloop van tijd kwam er een vrouwfiguur tevoorschijn met een aureool en iets in haar hand dat leek op een bloem. Bij nader onderzoek bleek het een tang met een kies te zijn. Hieruit konden we afleiden dat het om de heilige Apollonia van Alexandrië ging, een martelares uit Egypte en beschermvrouw van de tandartsen en tandtechnici. Waarom juist deze heilige hier is afgebeeld, moet nader onderzoek uitwijzen.”
Skeletresten op een ongebruikelijke plek
Historisch onderzoek maakt veel duidelijk maar roept ook altijd weer nieuwe vragen op. Dat weet ook stadsarcheoloog Anja van Zalinge, die zich met Archeologisch Bureau BAAC en de Archeologische Werkgroep Haarlem over de bodem van het Dolhuys-terrein ontfermde.
“Bij eerder archeologisch onderzoek kwamen skeletresten tevoorschijn en ook nu weer”, vertelt Van Zalinge. “Rondom de kapel, die rond 1403 gebouwd werd, lagen vroeger vaak begraafplaatsen. Dat je daar skeletresten vindt, is dus niet vreemd. Het materiaal dat we nu hebben gevonden, ligt echter op een minder logische plek: op een binnenplaatsje verderop. We zijn nu aan het onderzoeken uit welke tijd de restanten komen. Hopelijk kunnen we achterhalen waarom ze juist daar begraven liggen. Met het blote oog kunnen we al zien dat deze mensen niet zijn overleden aan de pest of lepra en waarschijnlijk niet tot de eerste bewoners gerekend kunnen worden.”
Waardevol historisch materiaal
Wie in Haarlem een bouwvergunning aanvraagt, moet kunnen aantonen dat er geen waardevolle archeologische resten liggen. Van Zalinge en haar team doen hier onderzoek naar en stellen vast of de resten kunnen worden opgegraven – zoals bij het Dolhuys – of dat het beter is om ze goed beschermd in de grond te laten.
Het onderzoek van Enderman concentreert zich op wat er boven de grond aan belangrijke historie te vinden is. Bij een verbouwing mag de historische waarde van het gebouw niet verloren gaan. Om deze vast te stellen doet Enderman archiefonderzoek en gaat hij zelf ook op de locatie kijken. Enderman: "Tijdens de bouw kunnen sporen op muren en balken aan het licht komen die ons meer vertellen over de geschiedenis van het gebouw. Die breng ik in kaart. Aan de hand van mijn bevindingen weet de aannemer waar hij rekening mee moet houden.”
Rijke geschiedenis
De paden van stadsarcheoloog Van Zalinge en cultuurhistoricus Enderman kruisen elkaar regelmatig. Van Zalinge: “Haarlem heeft een rijke geschiedenis. Bijna overal waar je gaat graven of bouwen, stuit je wel op iets dat zich daar al vijftig jaar of langer bevindt. Wat wij met archeologisch onderzoek in de bodem aantreffen, kan Maarten helpen bij zijn onderzoek boven de grond en andersom.”
De muurschildering van Apollonia van Alexandrië is voor bezoekers van het museum te bewonderen in de ruimte waar nu het restaurant is gevestigd. De skeletresten worden bewaard in het gemeentelijk archeologisch depot en zijn in het Archeologisch Museum Haarlem voor iedereen te zien.
