“Er zit een dubbelheid in alles”
AlgemeenBERGEN - We zoeken naar een woord dat hem zou kunnen typeren. Nee, obstinaat is het niet. Zeker niet. Misschien recalcitrant? Komt in de buurt. Maar het is meer, want er is de eigenzinnige enorme kracht vooruit. Spot? Ja, ook wel wat, maar o, altijd met humor, zijn speciale humor. Het Bergens Nieuwsblad is te gast in het heldere, door Maarten Min ontworpen atelier van Anthonie Sas, dat bestaat uit twee gebouwtjes in de achtertuin, na binnenkomst aan elkaar te verbinden door middel van een ingenieuze ‘sluis’. Zo ontstaat de serene ruimte van waaruit hij zich ‘meedeelt’, altijd heel duidelijk, zonder franje . De wereld van Sas is nu aan hemzelf cadeau gedaan in de vorm van een boek. “Je kunt bijna zeggen dat het het boek is van Pieter Bijwaard.” De Bergense kunstenaar, die hiermee werkelijk een schitterende prestatie levert, een groot cadeau geeft aan de man die ooit zijn tekendocent was. Een boek met het werk van Sas op papier, op doek, de gedichten, dagboekfragmenten, een blik op zijn allerjongste jaren. Alles ademt: ‘vooruit’. Het boek, ‘Project a’, lijkt op het oog een kunstenaarsboek. Het is heel veel meer en beschrijft de blik en de pen van Anthonie Sas vanaf zijn geboortejaar 1940 in Leeuwarden en vanaf 1975 in Bergen. Een heel memorabele uitgave. De etalage van de Eerste Bergensche Boekhandel is er momenteel aan gewijd.
DOOR: ED BAUSCH
Anthonie Sas: “Je moet je eigen leven leiden”
Zijn haar is nu weer lang en vol als in zijn jongere jaren. Van donkerblond naar zilverwit. Hij lijkt altijd wat gehaast op zijn fiets door het dorp. Maar voor een praatje stapt hij onmiddellijk af. En reken maar dat je dan meteen naar de kern van de dingen gaat. Want voor Anthonie Sas is het leven alles, hij ziet het scherp en streeft er zelf een zo groot mogelijke oprechtheid in na. Zijn typografische gedicht ‘Alles’ toont tegelijkertijd de A als driehoek en als piramidevorm binnen een rechthoek. Het is nu als een affiche verkrijgbaar.
Boek is pas het begin
Sas zag, als Anthonie Cornelis van der Veen, het levenslicht in Leeuwarden aan het begin van die verwarrende oorlogsjaren. Daar ligt al in de eerste vijf jaar van zijn bestaan de basis voor dubbelheid, met een vader in het verzet en het concentratiekamp, naast allerlei ervaringen, die hem voor altijd bewust maakten van de tegelijkertijd aanwezige kanten aan iets of iemand. In het in het boek opgenomen verhaal ‘voor tonnie’ verklaart hij zich nader over een persoonlijke ervaring als jongetje. “En ook zag ik de mensen feesten bij de Bevrijding, maar bij ons was het geen feest. Want alles was dubbel door de moord op zoveel vrienden van mijn ouders, onder wie drie broers uit één gezin. Dat het nu allemaal zo is opgeschreven en afgedrukt is heel bijzonder.”
Rijke bijdrage aan Bergen
Het gesprek lijkt op een editie van het televisieprogramma ‘Zomergasten’. Zoekend naar de kern, naar de kracht vooruit. “Ja, ik moet wel echt worden opgenomen door de dag. Ik maak dan ook altijd dezelfde ochtendwandeling. Dan raak je weer gefascineerd door het kleine, een slak, een web, wat ook. En dan kom je in de verse onbevangenheid om de dag in te kunnen springen. Want ‘beweging’, dat is alles waar het om draait. De oneindige beweging. In die beweging geeft Sas zijn commentaar, de beweging van de één naar de ander. “Kijk jij naar het schilderij, of kijkt het schilderij naar jou?” Tekenleraar was hij in Drenthe en Alkmaar. Tot hij het abrupt genoeg vond op zijn 50-ste. Niet om de leerlingen. “Nee, dat was geweldig. Nee, het was de onoprechtheid van de leiding.” Daarna kon hij zich, mede door een vroegtijdig ‘oorlogspensioen’, helemaal gaan uiten op doek en papier. Wie het boek leest ervaart hoe Sas zich internationaal presenteerde. Hoe hij ‘kunstenaarsdorp’ Bergen blijft verrijken met een prachtige actualisering. Lees en koester dit rijke boek.
