Verborgen Schatten (15): Zandloper
HAARLEM - In deze rubriek licht de Snuffelmug een aantal exclusieve producten uit de winkel uit. Met (soms meer dan) bijzondere achtergrondverhalen.
Een zandloper kennen we allemaal wel. Het is een instrument om de tijd te meten.
Snelheid in knopen
In de zeevaart werd de zandloper vanaf de veertiende eeuw gebruikt om de snelheid in knopen te meten. Ook het tijdstip van de dag kon op zee bijgehouden worden, waarbij iedere dag opnieuw werd begonnen als de zon op het hoogste punt stond. De tijd werd gemeten in glazen: na 30 minuten was de zandloper (het glas) doorgelopen en werd deze omgekeerd. Op de halve uren werd de scheepsbel dan eenmaal geluid; op de hele uren tweemaal.
2 glazen reservoirs
De zandloper bestaat uit twee glazen reservoirs, die via een smalle verbinding met elkaar verbonden zijn. In het bovenste reservoir bevindt zich zand dat door de zwaartekracht door het smalle kanaal valt, en een bepaalde tijd nodig heeft om compleet van het bovenste naar het onderste reservoir te gaan. Vervolgens kan de zandloper omgedraaid worden, waarna het proces opnieuw begint.
Het zand is meestal fijn zand, maar ook vermalen eierschalen of gemalen marmer werd gebruikt. Wanneer het zand precies een uur nodig heeft om helemaal naar beneden te vallen, spreekt men van een 'uurglas'.
1,5 uur preken
In sommige oude kerken tref je een zandloper aan op de preekstoel. Kort na de reformatie hielden dominees ervan om zeer lang aan het woord te blijven: ze preekten rustig anderhalf uur aan een stuk, tot verdriet van veel toehoorders.
De synode van Dordrecht in 1574 besloot vervolgens dat een preek maximaal een uur mocht duren.
Preekstoelen
Op talloze preekstoelen verschenen toen zandlopers, onder meer nog te zien in de kerken van Wemeldinge, Groede, Renesse, Blokzijl en Broek in Waterland.