'De dood wordt té vaak in de doofpot gestopt'
De dood. We hebben het er liever niet over. Sterker nog: uit onderzoek blijkt dat bij 42% van de Nederlanders dit gespreksonderwerp nooit op tafel komt. Maar liefst 54% had graag beter afscheid willen nemen van een dierbare, om antwoord te krijgen op onbeantwoorde vragen. Hoe komt het dat de dood zo naar de randen van de samenleving is geschoven? Lucy van der Helm, directrice van Stichting Ideële Reclame (SIRE): “Wanneer je niet met de dood wordt geconfronteerd, ontstaat er automatisch angst.”
Door Rosalie Buding
‘Hoe denk je dat het nu met papa gaat?’ en ‘Hoe gaat het nou eigenlijk met je?’ Het zijn vragen die vaak worden vermeden als iemand is overleden. We vinden het ingewikkeld om over de dood te praten, zo blijkt uit onderzoek van stichting SIRE. Terwijl het gesprek aangaan juist belangrijk is om het verlies te verwerken.
Lucy van der Helm: “We zijn niet bewust met de dood bezig, of vinden het een zwaar onderwerp. We praten liever over het leven dan over afscheid nemen." SIRE heeft onderzocht waar dit vandaan komt. Van der Helm: "Ten eerste is er minder houvast aan het geloof dan vroeger. Daarnaast zijn veel ziektes vandaag de dag goed te behandelen. Door de continue ontwikkelingen in de medische wetenschap lijkt het alsof we in een maakbare wereld leven, wat niet zo is."
En áls het dan over het overlijden gaat, wordt er vaak gebruik gemaakt van dooddoeners: uitspraken die weliswaar goedbedoeld zijn, maar de ander niet echt helpen. Bijvoorbeeld: ‘Misschien moet je gewoon weer gaan daten’ en ‘Ach, op zich wel een mooie leeftijd.' Van der Helm: “Je gaat dan aan de pijn voorbij. Het straalt ongemak uit.”
Ook als je kinderen hebt is het belangrijk om het gesprek aan te gaan. "Het blijkt dat veel ouders hun kinderen weghouden bij de dood. Er wordt bijvoorbeeld gezegd: 'Oma is nu een sterretje. Ze is aan het slapen.' Kinderen worden daar bang van, durven zelf niet meer te slapen. Neem je kind mee naar de begrafenis, leg uit dat oma is overleden. Kinderen voelen het zelf al aan en kunnen hier goed mee omgaan, omdat ze zo onbevangen zijn." Om het gesprek over zo'n belangrijk thema in het leven aan te gaan, is SIRE een campagne gestart: ‘De dood. Praat erover, niet eroverheen.' Het doel is helder: bewustwording creëren.
Geen goed of fout
Van der Helm: "Als je over de dood praat, heb je het eigenlijk over het leven. Met deze campagne willen we stimuleren dat mensen vaker stilstaan bij de dood en het gesprek aangaan. Van de uitvaartdetails tot aan vragen zoals: ‘Wat heb ik voor jou betekend in mijn leven?' Er is geen goed of fout. Het is niet iedereen gegeven om erover te praten. Je kunt ook samen naar mooie muziek luisteren."
Troost
SIRE brengt met persoonlijke video's en beeldmateriaal het onderwerp én ongemak in beeld. Zo gaan Roué Verveer, Julia Mekkes en Tim Senders in gesprek met een dierbare over de dood. Van der Helm: "Omdat zoveel mensen dit lastig vinden, schijnen wij het licht erop. Mijn vader is onverwacht overleden in 2018, terwijl ik nog lang niet alles heb kunnen zeggen en vragen. Hij lag in een familiekamer, waar we dagelijks kwamen. We hebben hem verzorgd, zijn nagels geveild en met elkaar gelachen. Dit gaf heel veel troost. Het heeft ertoe geleid dat ik met mijn moeder heel open over de dood praat. Dit bevordert het rouwproces. Of in de woorden van psycholoog Manu Keirse: ‘Afval verwerk je, rouw niet. Je leert er hooguit mee te leven.'”