Soepoge
Woorden die onze taal overneemt uit een andere taal, noemen we: leenwoorden. De laatste decennia gaat het vooral om woorden uit het Engels: computer, impact, item. En nog veel meer. Deze woorden blijven, qua uitspraak en spelling, meestal ongewijzigd.
Pakweg honderd jaar geleden waren het meer Franse woorden die we leenden. Dialectsprekers begrepen die vaak niet maar wilden ze wel gebruiken, misschien uit interessantdoenerij. Ze vervormden ze. In onze streektaal (en in andere streektalen) vinden we vooral verbasterd
Frans: 'avesere' (vorderingen maken; 'avancer'); 'meleur' (pech, probleem; 'malheur'); 'astrant' (brutaal; 'assurant').
Opmerkelijk: we vinden geen verbasterd Engels in onze streektaal.
Bij die verbasterde woorden kunnen we drie groepen onderscheiden.
1. Het nieuwe woord is, op een andere manier, begrijpelijk.
'Rondtonde' in plaats van: rotonde want het gaat om een rond verkeersplein. 'Soepoge' i.p.v. 'siepogen'; siepen is een beetje lekken; soep kan waterig zijn. 'Poessie-album' voor: 'poezië-album'.
Deze woorden noem je: volksetymologieën.
2. Het nieuwe woord blijft iets vreemds houden.
Twee voorbeelden uit de woordenlijst over tuinbouwtaal van Manita Koop: 'pantemoer' (van 'pomme d' amour; voor: tomaat); en: 'reine klodders' (van 'reine claudes', een pruimensoort); 'ampesant' (van: en passant, terloops).
3. Het nieuwe woord is, anders dan '1' en '2', een bewuste, grappige vervorming. Er is geen onbegrip in het spel.
'Sterf-op-straatworst' voor: cervelaatworst. En: 'knarpoolen' voor: carpoolen, autodelen voor ouderen, een vondst van Koot en Bie.
Ten slotte twee voorbeelden uit de tijd dat ik nog leraar was.
- 'De chirurg deed een openratie'
- 'De wroetvrouw kwam bij de aanstaande moeder.' (Met mijn verontschuldiging voor de associatie die dit kan oproepen).
De lezer ziet het wel. Deze twee sluiten aan bij groep 1. Maar het zijn geen volksetymologieën: ze werden door een leerling geschreven.
Tja, ik moest er wel een rode streep bij zetten.
Henk Tetteroo
Reacties
Arie-Peter Voskamp ('s-Gravenzande) kwam met een uitdrukking van zijn vader: 'Als ze dat horen, dan zel je is een rot zien geselen.'. 'Zel' is: zal; 'is': eens ; 'rot' rat. Situatie: er is iets bedenkelijks gebeurd wat tot grote verontwaardiging leidt.
Reacties zijn heel welkom. Mail naar: H.Tetteroo@gmail.com. Of schrijf naar: Boliviastraat 20, 2622 BL DELFT. Iedereen krijgt antwoord.