Klaverjassen
Toen de Amerikaanse president Barack Obama in maart 2014 in Nederland was, verklaarde hij aan het eind van zijn bezoek; 'It has been truly ... gezellig' (Het is echt... gezellig geweest). Gezellig: het woord zou zo Nederlands zijn dat het niet goed vertaalbaar is. Maar het was ook elegant van Obama om een woord uit de taal van zijn gastheer (Mark Rutte) te gebruiken.
Gezellig; zo kun je vaak de sfeer bij een potje klaverjassen omschrijven. Het kaartspel dankt zijn naam aan de J van 'jas', een vertaling van het Engelse 'jack'. En de jas, oftewel de klaveren boer, is in dit spel de belangrijkste kaart. Hoe opmerkelijk: deze troefboer die belangrijker is dan de vier koningen/heren en dan de vier koninginnen/vrouwen! Ik heb de indruk dat er tegenwoordig minder geklaverjast wordt dan vroeger, zeg dertig, veertig jaar geleden. Jammer.
Verder nu over het spel. Het wordt gespeeld door twee partijen van twee spelers, in het puntenoverzicht 'wij' en 'zij' genoemd. Er zijn 32 kaarten en de vier kleuren zijn, behalve klaveren, harten, ruiten en schoppen. In de ongedwongen stemming bij een potje kun je interessante taal opvangen.
1. Het schudden vooraf van de kaarten heet: 'schiffele' of 'schuffele'. Dit zijn zogeheten frequentatieven, werkwoorden die een herhaling uitdrukken. Het grondwoord is waarschijnlijk: schiffen. Andere frequentatieven zijn b.v.: trappelen (trappen), hakkelen (hakken) en wiegelen (wiegen).
2. Bij enkele zelfstandige naamwoorden is het lidwoord anders. Niet 'de slag' maar 'het slag' (gezegd van de vier kaarten die je binnenhaalt); niet 'de heer' maar 'het heer'; en niet 'de aas' maar 'het aas'. Een verklaring?
3. Soms kun je rijmpjes horen. Eindrijm in: 'Het aas is baas' (als je een slag wint met de aas). En: 'Harte zijn/benne geen zwarte' (een nogal loze vaststelling). En beginrijm in: 'Thuis telt' (dan heb je een slag binnengehaald) en het vervolg erop: 'En binne zijn de beste'.
4 En aardige beeldspraak, b.v: 'Hoog in de boom klimme' (stevig/gewaagd beginnen) en 'Het koren staat in bloei' (reactie als er een hoge kaart op tafel komt).
Ten slotte nog een summiere opsomming van andere termen.
a Werkwoorden; gaan, passen, opzetten, leunen, verzaken, troeven, overtroeven, nat gaan
b Zelfstandige naamwoorden: roem, stuk, onderdoortje, pit, boompie.
Reactie
Corrie van Leeuwen - de Vette stuurde een aanvulling op de woordenlijst in 'Druiventaal', ons boek dat in april uitkwam en dat nog steeds te koop is. Het gaat om 'knipkissie'. Daarin kwamen de beschadigde druiven die uit de tros geknipt werden en waarvan later sap gemaakt werd. Corrie stuurt een foto mee van haar vader met schaar en zo'n kissie in zijn hand. Leuk!
Henk Tetteroo
Reacties zijn altijd welkom. Mail naar: H.Tetteroo@gmail.com of schrijf naar: Boliviastraat 20, 2622 BL DELFT. Iedereen krijgt antwoord.