Van Leeuwenhoek
Antoni van Leeuwenhoek (Delft 1632 - Delft 1723) was een uitzonderlijk man. Bij leven was hij al vermaard. Hij was autodidact en buitengewoon veelzijdig. Onder veel meer: hij ontwierp zelf een bijzondere microscoop en hij was de ontdekker van microben (kleine organismen) in oppervlaktewater. Zijn wetenschappelijke werk is te vinden in meer dan 560 brieven. Hoe veelzijdig hij ook was, hij kende alleen Nederlands.
Hij was autodidact en buitengewoon veelzijdig
En doordat er nog bijna geen standaardtaal was, uitte hij zich in het Delfts van die tijd. Dialect dus.
Ik heb een artikel gelezen over zijn taal en daar put ik nu uit. Ik richt me op taalverschijnselen die, meer dan 300 jaar ongeveer (!), hetzelfde zijn gebleven.
A) Werkwoordsvormen
1. 'hij most' in plaats van (i.p.v.): hij moest (hoor ik soms nog wel)
2. 'leggen' i.p.v.: liggen (nog heel gangbaar)
B) Woordvarianten
3. 'int rouwe' (rouw is ruw), 'louwte' (luwte) (nu nog: douwen en nou)
4. 'plaas', 'laaste', grooste' i.p.v.: plaats, laatste, grootste (dit verschijnsel heet assimilatie). Voorbeelden die ik ken: poesse, klesse, schaasse, ouwerwes.
5. 'kleijnder', 'dunder' i.p.v.: kleiner, dunner (heb ik ook wel gehoord)
C) Woordkeus
6. 'het elder' i.p.v. de uier van een koe (ken ik nog van mijn vader)
D) Variant van een voornaamwoord
7. 'mijn' i.p.v. 'mij' (een zin van tegenwoordig: Hij hep mijn in de steek gelaten).
Denk nu niet dat het oude Delfts hetzelfde is gebleven: er is veel meer dat juist enorm veranderd is. maar daar schrijf ik nu niet over.
Ten slotte nog een interessant verschijnsel. In de Oude Kerk in Delft vind je het grafmonument van Van Leeuwenhoek. Daarop een gedicht van een andere streekgenoot, Hubert Kornelisz Poot. Deze richt zich tot een wandelaar die hier langs komt en dicht onder meer: (...) 'Soo set eerbiedigh hier uw stap/ Hier legt De gryse Weetenschap/ In Leeuwenhoek begraven'
Ook hier dus: 'legt' i.p.v. 'ligt'. Net als in de brieven van Van Leeuwenhoek.
Bron: 'Leeuwenhoek's taal', Judi I.H.Mendels, 1948
Henk Tetteroo
Reacties
Reacties zijn heel welkom. Schrijf naar: Boliviastraat 20, 2622 BL DELFT. Of mail naar: H.Tetteroo@gmail.com.