Rijswijkse vertaler Ingrid Biesheuvel genomineerd voor Filter Vertaalprijs 2022
Cultuur“De liefde is het échte thema van het boek”, heeft Ingrid Biesheuvel meermaals betuigd over haar vertaling Roman van Heinrich en Margriete van Limborch. Deze week werd bekend dat Biesheuvel, die woont en werkt in Rijswijk, vanwege deze prestigieuze vertaling van een middeleeuws handschrift is genomineerd voor de Filter Vertaalprijs 2022. Deze wordt op 28 september uitgereikt.
Het middeleeuwse handschrift is ook wel bekend als de Limborch - dit was een Middeleeuws hertogdom ten zuidwesten van Aken. De Limborch bevat maar liefst 22.000 verzen: een flinke vertaalklus, dus. De titel Roman van Heinrich en Margriete van Limborch is door Biesheuvel en haar collega’s bedacht. Ze werkte onder meer samen met Frits van Oostrom, een autoriteit in de Middelnederlandse letterkunde die net als zij lang verbonden was aan de Universiteit Leiden.
Anders dan het origineel is de modern-Nederlandse vertaling niet op rijm, maar in proza: “Omdat ik het niet zou kunnen op rijm. Zeker niet zulke lange lappen tekst”, vertelde de Rijswijkse vertaler september vorig jaar in een interview in Taalstaat, het bekende KRO-NCRV-programma van Frits Spits. Daarnaast vindt ze rijm mooier voor kortere teksten, en is de functie die rijm in middeleeuwse teksten had (makkelijker te onthouden voor de voordrager) niet nodig in deze moderne vertaling.
Sterke vrouw
Een recensie in de Volkskrant van 16 december 2021 omschrijft het boek als ‘de grootste Nederlandse ridderroman’, en wijst erop dat het bijzonder is voor Middeleeuwse literatuur dat de hoofdpersoon een vrouw is. Bekend is natuurlijk ook De Beatrijs (ook uit de 14e eeuw, en in 2008 vertaald door Biesheuvel), met eveneens een vrouwelijk hoofdpersonage.
Waar Beatrijs nogal in een slachtofferrol zit, heeft Margriete de touwtjes in handen
Maar waar Beatrijs nogal in een slachtofferrol zit - ze loopt weg voor de liefde, blijft na zeven jaar geluk berooid achter met haar twee kinderen en ziet zich genoodzaakt de prostitutie in te gaan -, heeft hoofdpersonage Margriete de touwtjes in handen. Margriete wijst op slimme wijze allerlei huwelijksaanzoeken van verliefde mannen af. Ook heeft ze genoeg autoriteit om een keizer midden in een gesprek af te kappen.
‘Roman van Heinric en Margriete van Limborch’ is een moderne vertaling van een 14e-eeuws middeleeuws handschrift. - singeluitgeverijen.nl
Spannend verhaal
Roman van Heinrich en Margriete van Limborch is een spannend verhaal, met heel veel gebeurtenissen, vertelde Biesheuvel er zelf over. Heinrich en Margriete zijn broer en zus: aan het begin van het verhaal is hij pas 15 à 16 jaar, zij is een paar jaar jonger. Het boek begint met een ijzersterke spanningsboog: Margriete is verdwaald. Uiteindelijk komt ze terecht op allerlei plekken: via Athene, waar ze naartoe wordt ontvoerd met een schip, komt ze terecht aan het hof van de keizer van Constantinopel, waar ze naartoe wordt verbannen door de graaf van Athene en zijn vrouw, omdat hun zoon verliefd op haar werd en zij dat niet wilden. Zoals in veel middeleeuwse literatuur wordt daarbij gebruikgemaakt van een list.
Mooie scène
Heinrich gaat zijn zus zoeken. Uiteindelijk vindt hij haar, wat tot een mooie scène leidt: “Zodra heer Heinrich begreep dat het meisje dat voor hem stond zijn zusje was, werd hij zo blij dat ik er geen woorden voor heb. Hij had gevonden wie hij zocht. (…) Ze huilden allebei van vreugde.”
Hoe kun je zien dat iemand verliefd is?
Het thema is de liefde. Want hoewel er veel gevechten zijn in het boek tussen christenen en Saracenen, zijn er ook wapenstilstanden tussen hen. Tijdens die wapenstilstanden gaan ze met elkaar in gesprek over de liefde, en proberen het antwoord te vinden op vragen als: “Hoe kun je zien dat iemand verliefd is?” en: “Wat moet ik doen om mijn aanbeden jonkvrouw, die misschien wel niets van mij wil weten, voor mij te winnen?”
Genomineerd
Ingrid Biesheuvel was in de jaren ‘60 leerling van het Rijswijks Lyceum, toentertijd Gemeentelijk Lyceum Rijswijk genaamd. Naast de Rijswijkse zijn er nog zes andere vertalers genomineerd, die samen vijf vertalingen hebben gemaakt. “In alle vijf genomineerde vertalingen heeft het wonder van de vertaling zich voortreffelijk voltrokken”, aldus de jury van de Filter Vertaalprijs. Op 28 september wordt de prijs uitgereikt tijdens het Internationaal Literatuurfestival Utrecht (ILFU).