Narges Mohammadi, Onzichtbare handen.
Narges Mohammadi, Onzichtbare handen. (Foto: Marysia Swietlicka)

Kunstenaar Narges Mohammadi brengt een ode aan de Schiedamse thuiszorghulp

Kunstenaar Narges Mohammadi (1993) maakt voor Stedelijk Museum Schiedam een ruimtevullende installatie met de titel Onzichtbare handen. Het museum vroeg Mohammadi een nieuw werk te maken dat met Schiedam te maken heeft. Ze koos ervoor om een kant van Schiedam te laten zien die vaak onzichtbaar blijft.

 Een zomer lang werkte ze als invalkracht in de thuiszorg in Schiedam en trad daarmee in de voetsporen van haar eigen moeder. Haar ervaringen verwerkt ze in het kunstwerk Onzichtbare handen. Een ode aan de thuiszorghulp.

Een zomer lang in de thuiszorg

Tijdens haar maanden als thuiszorgmedewerker komt Mohammadi bij vele Schiedammers over de vloer. Ze ervaart hoe zwaar en tegelijk betekenisvol het werk is, maar ook hoe thuiszorgmedewerkers én cliënten soms in inhumane situaties werken en leven. Haar ervaringen houdt ze - zonder namen te noemen - bij in een logboek, dat ook in de tentoonstelling te lezen is. Ze beschrijft daarin hoe ze het huishoudelijk werk met veel toewijding en precisie uitvoert, vanuit een grote verantwoordelijkheid voor de zorgtaak die ze op zich heeft genomen. Tegelijkertijd ervaart Mohammadi gevoelens van machteloosheid, eenzaamheid en verslagenheid. Ze maakt mee hoe onpersoonlijk het werk vaak is, mede door een gebrek aan communicatie met en tussen de betrokken zorgpartijen. Soms schrikt ze van de omstandigheden waarin ze haar cliënten aantreft, fysiek of emotioneel. Het logboek geeft een bijzondere inkijk in een parallelle wereld, waarvan mensen vaak geen weet hebben tot het moment dat zij zelf thuiszorg nodig hebben.

Moeder

Tijdens het werk in de thuiszorg denkt Mohammadi veel aan het leven van haar eigen moeder. Nadat Mohammadi met haar familie vlucht uit Afghanistan en in Nederland arriveert, besluit haar moeder als hulp in de huishouding in de zorg te gaan werken. Door haar eigen werk in de thuiszorg heeft Mohammadi nog meer respect voor haar moeder en begrijpt zij ook beter hoe haar moeder last heeft (gehad) van vooroordelen binnen het systeem van de thuiszorg en het ongemak in haar werk. Zowel Mohammadi als haar moeder ervaren regelmatig discriminatie tijdens het werk. Vanwege hun culturele identiteit, maar ook omdat er in brede zin in onze maatschappij wordt neergekeken op deze toch heel belangrijke beroepsgroep.

Schoonmaken is uitgummen

De tentoonstelling Onzichtbare handen. Een ode aan de thuiszorghulp is te zien in één van de twee zolderzalen van het Stedelijk Museum Schiedam. Een ruimtelijke installatie laat de contouren van een interieur van een kleine woning zien. Hierin zijn allerlei voorwerpen geplaatst. Dingen die we dagelijks vaak aanraken, maar die bij het schoonmaken juist vergeten worden: de flacon shampoo, deuren en deurklinken, stopcontacten en lichtknopjes. Ze zijn gekneed in gum, een materiaal dat voor Mohammadi symbool staat voor het verwijderen van het ongewenste. Een gum verwijdert niet alleen, maar verdwijnt zelf ook steeds een stukje verder. Net als de schoonmaker, die onzichtbaar blijft in de samenleving, en van wie er door het steeds opnieuw grondig poetsen steeds minder overblijft. Letterlijk, omdat het werk zo vermoeiend en overweldigend is dat het zijn tol eist, maar ook omdat schoonmaakwerk zo vluchtig is. De uren die erin worden gestoken komen nooit meer terug, terwijl het huis in een mum van tijd weer vuil wordt.

Schiedamse geschiedenis

Voor de tentoonstelling verdiepte Mohammadi zich met conservator stadsgeschiedenis Merel van der Vaart ook in in de geschiedenis van Schiedam en de vele vrouwen die haar voorgingen in het schoonmaakwerk. Enkele negentiende-eeuwse portretfoto’s uit het Stadsarchief tonen dienstbodes of ‘meisjes voor dag en nacht’. Het was een kwetsbaar beroep, omdat het achter de voordeur en vaak zonder collega’s gedaan werd. Toen er voor arbeiders betere bescherming via wetgeving kwam, gold dat niet voor deze beroepsgroep. De overheid wilde zich niet bemoeien met wat er binnen de structuur van het gezin plaatsvond. Over de dienstbodes van Schiedam is maar weinig informatie te vinden in archieven. Alsof hun levens en verhalen uit de geschiedenis zijn weggegumd.  

Filmvertoning

Op 7 februari 2023 wordt in Wenneker Cinema in Schiedam speciaal ter gelegenheid van de tentoonstelling de film Entre Deux Mondes (2021) getoond. De Franse regisseur Emmanuel Carrère maakte hiermee een liefdevol portret van arbeiders die voor de samenleving onzichtbaar zijn. Het verhaal wordt verteld vanuit een schrijfster die aan de slag gaat als schoonmaakster op een passagiersschip. Een treffende parallel met het project van Narges Mohammadi. Voorafgaand aan de film geeft het museum in het bijzijn van de kunstenaar een korte inleiding op de film.