Judith Koelemeijer schreef ‘Het verhaal van haar leven’ over Etty Hillesum
AlgemeenOp zaterdag 25 februari wordt in Amsterdam de Februaristaking 1941 herdacht. Verschillende instanties doen deze week in het Purmerends Nieuwsblad een klemmende oproep om mee te lopen. Opdat de aanleiding voor deze staking nooit vergeten en onbesproken mag worden. De staking werd georganiseerd vanwege de grootste jodenvervolging ooit. Nergens in Europa is zo’n groot en gezamenlijk protest door burgers, verzetsgroepen en politiek georganiseerd.
Oproep aan iedereen om zaterdag 25 februari in Amsterdam te gedenken
Na de gebeurtenissen van de razzia’s en na de Februaristaking, op 9 maart 1941 begint een jonge Joodse vrouw van 27 jaar, Etty Hillesum aan haar dagboek. Een heel eigenzinnige vrouw met een vrije geest die haar eigen vrijheid van denken behoud onder de meest moeilijke omstandigheden. Haar dagboek verhalen zijn een stem over de Nederlandse Holocaust. De Holocaust is de bekendste Jodenvervolging en systematische vernietiging van Joden voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wie is deze vrouw, deze Etty Hillesum, hoe groeide zij op, door wie is zij beïnvloed, hoe komt zij tot haar keuze om niet onder te duiken? Deze en andere vragen, inspireren de schrijfster Judith Koelemeijer om een boek te schrijven over het leven van Etty Hillesum. De titel is ‘Etty Hillesum: Het verhaal van haar leven’. Judith heeft elk relevant detail uitgezocht om tot de juiste feitelijkheden te kunnen komen. Bijzonder is dat zij Dicky de Jonge en de dochters Levie, die Etty persoonlijk hebben gekend, heeft kunnen interviewen.
Etty Hillesum herleeft in het boek van Judith. Etty groeit op in het Joodse gezin Hillsesum met haar twee broers. Haar moeder is een Russische Jodin die in 1907 naar Nederland is gekomen, wellicht is zij gevlucht voor de progroms. Haar vader is een belezen man die docent en later rector is geworden aan het gymnasium in Deventer.
In het begin van haar jonge leven is Etty erg onder de indruk van Julius Spier, een Joodse chiroloog die vanuit Duitsland in 1939 was uitgeweken naar Amsterdam. Spier hield zich sinds 1929 bezig met handleeskunde om belangrijke gebeurtenissen in iemands leven te kunnen duiden, zonder toekomstvoorspellingen te doen en met de bedoeling om iemand te ondersteunen het lot in eigen handen te nemen. Vaak volgde een therapiesessie na een analyse van de handen. Spier was op aanraden van Carl Gustav Jung met zijn praktijk begonnen. In Berlijn was hij een lokale beroemdheid geworden met bekende namen in zijn klantenkring zoals Albert Einstein.
Eigen manier
Etty heeft een eigen manier ontwikkeld om met de Jodenvervolging, met al het geweld en haat, om te gaan. Dat geweld was duidelijk aanwezig in de stad toen zij op 3 februari 1941 terug liep vanuit Spier naar haar kamer aan de Gabriel Metsustraat, met uitzicht op het Museumplein.
Natuurlijk had zij een elementaire verontwaardiging hoe het nazi regime met mensen en specifiek met Joden omgaat. De Februaristaking maakte veel indruk een staking waar heel veel groeperingen aan meededen. Haar antwoord op de vervolging en de haat, ligt echter niet in een politiek statement, zoals haar communistische vrienden dat zochten in bijvoorbeeld het plegen van verzet en aanslagen. Etty zocht naar humane antwoorden, hoe kunnen we als mens verder, hoe kunnen we geestelijk weerstand bieden aan deze terreur en niet zozeer hoe redden we ons lijf. Haat met haat vergelden, dat was niet haar oplossing, daar zag ze geen heil in. Etty maakte een duidelijke keuze om niet onder te duiken terwijl ze daar regelmatig en dringend toe uitgenodigd werd door haar vrienden. Het gaat niet om te ‘overleven’, dat alleen jij het gaat redden. Het gaat niet om de materie. Het gaat om het collectief, het gaat erom dat je jezelf kan verantwoorden om de keuze die je maakt en dat je trouw blijft aan jezelf. Maak je het waar om onder de meest moeilijke omstandigheden mens te blijven en om oog te hebben voor de ander? Ze zag het ook als een lot van het Joodse volk en ze wilde naast en bij haar volk blijven, mensen helpen en ondersteunen waar en hoe ze dat ook maar kon doen.
Hand- en spandiensten
Ze heeft in Westerbork wel hand- en spandiensten geleverd aan het verzet van haar Joodse vrienden. Bijvoorbeeld om brieven het kamp uit te smokkelen om mensen te helpen die wel willen vluchten. De keuze die ze voor zichzelf maakt, wil ze niet opleggen aan haar vrienden. Ze werkt voor de Joodse Raad in het kamp Westerbork en gaat daar vrijwillig naar terug. Lichamelijk is het zwaar voor haar, haar conditie is zwak.
Etty gelooft in God en dat geloof wordt later steeds krachtiger. Een plek in haarzelf waar ze rust vindt en zich geborgen weet. God is voor haar een grote bron van liefde. Etty blijft kritisch, ook op haarzelf. Ze raakt ervan overtuigd en voelt het diep van binnen dat de nazi’s haar niets kunnen doen, “ze kunnen ons werkelijk niets doen”, is zo’n uitspraak van haar.
Judith: “Om de Holocaust te beschrijven en wat er in Auschwitz is gebeurd, heeft enerzijds te maken om de omstandigheden van Etty te verhelderen en anderzijds om te vertellen aan de generaties van nu hoe dat destijds ging, de vervolging en vernietiging van Joden. Je kan eenvoudigweg niet aannemen dat deze kennis er automatisch is. De kennis en informatie wil ik graag overdragen aan jongere generaties”. De Holocaust, de vernietiging van Joden, hoe het allemaal heeft kunnen gebeuren, dat wordt stukje bij beetje onthuld tot het bittere eind.
Moderne vrouw
Judith Koelemeijer geeft aan dat ze Etty ook niet helemaal begreep, “waarom duikt ze niet onder, dat had zo gemakkelijk gekund in haar situatie?” Ook geeft Judith aan wat Etty voor haar betekent: “Etty inspireert me, ze is een heel sterke persoonlijkheid, haar gedachten zijn het waard om veel gehoord te worden. Ze is eigenlijk een heel moderne vrouw, ze was haar tijd ver vooruit. Ze stelt hele wezenlijke vragen over liefde, over haat, over trouw zijn aan jezelf en over vrij blijven denken. Niet meegaan in de waan van de dag, in de emoties van haat en woede, in de emoties van angst en wat je kan verliezen. Etty vindt dat elk stukje haat wat er is in je gedachten, dat maakt de wereld meer onleefbaar. Dus zorg ervoor dat je elk stukje haat uit je gedachten bant.
Etty is een vrijgevochten vrouw, ze stelt zich onafhankelijk op en ze is ook heel gevoelig. Daarnaast is Etty ook een sensuele jonge vrouw en heeft intense vriendschappen, zowel met mannen als met vrouwen.
Het gaat erom mens te blijven en te doen wat bij jou past. Het inspireert Judith in kleine daden, om net wat meer oog te blijven houden voor de ander, om boze of bange stemmetjes in het hoofd weerstand te bieden en het in ander perspectief te kunnen zien van het collectief. “Denk je vrij” zou ik zeggen als Etty’s weg. Er is niet één weg, er zijn altijd meer antwoorden mogelijk.
