Een kleedje of een dingetje
(a) 'In De Heul stond vroeger geen patattent of niks'. Het is een zin van mijn moeder, uit mei 2014. Vooral aan het eind van haar leven blikte ze vaak terug op haar jeugd in, u begrijpt het, Kwintsheul. Daar werd ze in 1922 geboren. Ik geef nog wat andere moederzinnen:
(b) 'Hij liep maar te rommele en te doen.'
(c) 'Ik had alles gecontroleerd en gedaan.'
(d) 'Anders leggie d'r een kleedje of een dingetje overheen.'
Leg deze zinnen onder de loep. Dan kun je ontdekken dat ze deels op dezelfde manier zijn gebouwd. We hebben hier vier keer een voorbeeld van variërende herhaling. Achter 'en' (in b en c) en achter 'of' (in a en d) wordt iets herhaald. Niet precies maar ongeveer. Je kunt ze vertalen met: 'of zo' (a en d) en 'en zo' (b en c).
Er schuilt systeem in. In b: na de onbepaalde wijs (rommele) komt er nog een onbepaalde wijs (doen). In c: na het voltooid deelwoord (gecontroleerd) volgt er nog een. En in d: na het zelfstandig naamwoord (kleedje) komt er nog een.
Bij die variërende herhaling gaat het om twee elementen. Niet alleen de woordsoort wordt herhaald. Ook de betekenis, min of meer dan.
'Ook de betekenis word herhaald, min of meer'
Het is niet een verschijnsel dat uitsluitend in onze streektaal voorkomt. Ik ken ook voorbeelden uit andere delen van Nederland. Wel is het iets wat vooral in informele taal op te merken valt en met name dan bij streektaligen.
En als je je aandacht erop richt, kun je het in veel andere uiteenlopende verbanden tegenkomen (en dat heeft dan niets meer met streektaal te maken).
in traditionele gedichten, o.m. met eindrijm (het simpele schema: Ik hou van jou/ik blijf je trouw)
in liederen (ook daarin vind je dit schema)
in woordgroepen (gepakt en gezakt; iets met hand en tand verdedigen)
en zelfs binnen een woord (haaibaai, klessebessen, hotemetoot, rikketik).
In deze gevallen gaat het vooral om variërende herhaling van klank.
Henk Tetteroo
Reacties
Johan Rimmelzwaan schrijft over 'melkpetten'. 'Pet' is hierin een variant van 'put' Volgens sommigen werden hierin melkbussen koel gehouden. Maar volgens Johan waren ze o.m. voor de opslag van aardappelen.
Reacties zijn van harte welkom. Schrijf naar: Boliviastraat 20, 2622 BL Delft of mail naar: H.Tetteroo@gmail.com Iedereen krijgt antwoord.