Alkmaarse Truus Wijsmuller in 'de laatste trein naar vrijheid'

Algemeen
Meg Waite Clayton met haar boek 'De laatste trein naar vrijheid'.
Meg Waite Clayton met haar boek 'De laatste trein naar vrijheid'. (Foto: Leen Spaans)

ALKMAAR - Stel je voor, dat je vandaag te horen krijgt dat je zaterdag je kinderen moet afstaan aan vreemden, hen naar het station moet brengen voor een lange reis naar een ver land. Met een grote kans dat je ze nooit meer ziet. Het is onvoorstelbaar dat je dat zou kunnen.

Massale kindertransporten in 1938 en 1939

Door Leen Spaans

Toch gebeurde dat ooit massaal, in 1938 en 1939. De geschiedenis vertelt over de 'Kindertransporten'. Tienduizend kinderen reisden uit de Nazi-landen naar Londen via Nederland, meestal Joodse kinderen. Het alternatief was een van de gruwelijke vernietigingskampen in Polen. Truus Meijer, geboren en getogen in Alkmaar, begeleidde de kinderen en bracht hen veilig naar Engeland. Hoe dat zal zijn gegaan, met welke gevaren, met welk enorm verdriet, met hoeveel dapperheid en onder welke absurde omstandigheden wordt verteld in de nieuwe roman 'De laatste trein naar vrijheid'. Het is de vertaling van de Amerikaanse bestseller 'Last train to London'. Nadat het boek in september 2019 de Verenigde Staten veroverde besloot de uitgever (HarperCollins) de roman wereldwijd uit te brengen, in 22 landen, in 19 talen. De roman is een eerbetoon aan Truus Wijsmuller-Meijer en een monument voor de Kindertransporten. Maar het is vooral een bloedstollend spannend relaas hoe een dappere vrouw de kinderen redt uit de handen van de wrede en duivelsgemene Nazi's.

Moeders huilend op het perron

Meg Waite Clayton had al een aantal succesvolle romans op haar naam staan, toen haar puberzoon diep onder de indruk thuiskwam van een schoolproject. Ze hadden in de klas een hoogbejaarde man ontmoet, die vlak voor de Tweede Wereldoorlog afscheid had moeten nemen van zijn ouders, samen met honderden andere kinderen, die hun moeders huilend op het perron als laatste familiebeeld met zich meenamen. Het raakte Meg en zij ging op onderzoek, vijf jaar geleden. En ontdekte wonend aan de westkust van Amerika het vrijwel vergeten verhaal van die Nederlandse Truus Wijsmuller en de Kindertransporten. Het onderzoek bracht haar naar de holocaust-archieven in de VS en Europa, naar Amsterdam, Londen, Berlijn, Wenen. De historische roman baseert zich zo goed mogelijk op de feiten. Maar een roman is geen historische verhandeling. 'It takes a lie to tell the truth', lachte Meg bij de presentatie van haar boek in Amsterdam op 21 januari. Ze bedoelde, dat ze veel personen in haar roman had verzonnen, maar hen wel in de juiste historische situatie had geplaatst. En zo leren we drie kinderen en hun gezinnen kennen, een jongen van zestien, zijn broertje van vijf, een meisje van vijftien, die in het voorname Wenen leven van de jaren dertig van de vorige eeuw. De twee pubers, Stephan en Zofie-Helene, hebben al studieplannen en blaken van ambitie voor een mooie toekomst. In korte tijd verandert alles, als Oostenrijk wordt gedwongen zich aan te sluiten bij Hitlers 'Dritte Reich'.

Verstoppen in de ondergrondse tunnels

Voor de Joden wordt Wenen een hel na de 'Kristallnacht' van 9/10 november 1938. De Joodse Stephan moet zich na de moord op zijn vader verstoppen in de ondergrondse tunnels en riolen van Wenen. Zofie is haar leven ook niet meer zeker als haar moeder, een kritische journaliste, wordt gearresteerd. De tweede verhaallijn, met Truus, vloeit samen met de eerste als Truus namens een internationale liefdadigheidsinstelling in Wenen aankomt, vlak na de Kristallnacht, in december 1938. Zij wil de baas van Wenen, de gevreesde Adolf Eichmann, bewegen om de Joodse kinderen aan haar mee te geven, met de trein van Wenen naar Hoek van Holland. En vandaar met de boot naar Engeland. Moed en vastberadenheid heb je nodig om dat onder die omstandigheden voor elkaar te krijgen. De eerste 600 kinderen mogen vertrekken. Er zouden in het jaar daarna nog meer dan 9000 volgen, uit Wenen, Berlijn, Praag, Warchau. De reis is riskant en omgeven met strenge eisen, die veel van de kinderen vragen. Hoe ze door Duitsland reizen, in Nederland aankomen, met de boot naar Engeland vertrekken en daar worden opgevangen in vakantiekampen, wachtend op nieuwe ouders, die hen aan de hand van foto's mochten uitkiezen...het is een aangrijpend verhaal. Je kinderen zijn je grootste bezit, dat beseft de lezer op iedere bladzijde. En dan dit.

Meg Waite Clayton heeft de jonge kinderen van de Kindertransporten een gezicht gegeven. Ze heeft van Truus Wijsmuller een mens van nu gemaakt. Wellicht heeft ze veel van haar eigen karakter in Truus gelegd, want er is nog veel onbekend over de heldhaftige geschiedenis van Truus: hoe overwon ze haar angsten, hoe ging ze om met de spanning, met de teleurstellingen, hoe reageerde haar man op haar riskante reizen? Truus vertelt er zelf wel over in haar biografie van 1961, "Geen tijd voor tranen" (digitaal te lezen via de website van de Historische Vereniging Alkmaar), maar ze is juist op het punt van het persoonlijke zeer terughoudend.

'Truus is hier'

De documentaire 'Truus' Children' komt uit op 8 maart. De maakster is Pamela Sturhoofd, die de nog levende Transportkinderen in de wereld heeft opgezocht en hun herinneringen aan Truus laat ophalen. In mei is de film te zien in de bioscopen en op tv. Op 21 april wordt het monument voor Truus en de Transportkinderen in Alkmaar onthuld. 'Truus is hier' is het motto waaronder we alle aandacht voor haar scharen. Want de heldhaftige historische betekenis van Truus Wijsmuller-Meijer heeft betekenis voor nu en later.