‘De dood wordt steeds toegankelijker’

door John Jansen van Galen

Devente beheert de begraafplaats sinds 2009. Hij was toen al 35 jaar beheerder openbare ruimte in Amsterdam en wilde voor zijn pensioen nog graag eens ‘iets knus’ doen, ‘zonder zeurende buurtbewoners’. In 2013 herdoopte hij de Noorderbegraafplaats, inmiddels mét crematorium, in Nieuwe Noorder en gaf deze cachet met een grote lantaarn op het hek als ‘grens tussen leven en dood’ Toen het stadsdeel dat geen goed kenmerk vond kwam hij als alternatief met het ijsvogeltje. En dat is nog het logo: “Echt Noords.”

Eeuwigdurende grafrust
De gemeente Amsterdam wil op 2 begraafplaatsen, De Nieuwe Noorder en de Nieuwe Ooster, eeuwigdurende grafrust gaan aanbieden. Daaraan is, met name onder moslims, een toenemende behoefte, die door de pandemie nog is toegenomen. Daardoor is het namelijk onmogelijk om, zoals gebruik was onder moslims, gestorven familieleden terug te brengen naar hun land van herkomst teneinde daar begraven te worden.
“De vraag naar eeuwigdurend begraven speelt al langer in Amsterdam”, zegt Jurgen Bueving, directeur van De Nieuwe Noorder/De Nieuwe Ooster. “In april 2020 vonden bestuurlijke gesprekken plaats, waarna een brede maatschappelijke verkenning is uitgevoerd.” Vertegenwoordigers van alle groepen ‘die vanuit ideologie of levenswijze de voorkeur geven aan eeuwige grafrust’ zijn daarbij geraadpleegd. Deze mogelijkheid zal echter uitdrukkelijk voor alle burgers opengesteld worden, mits zij er de hogere prijs van een ‘eeuwig graf’ voor over hebben. De tarieven zijn nog niet bekend.
Eeuwigdurend grafrecht legt een groter beslag op de ruimte van begraafplaatsen, maar : “Er is bij ons genoeg ruimte vrij”, verklaart Bueving. Momenteel huurt men een graf voor een bepaalde tijd waarna de grafrechten vervallen en het graf ‘geruimd’ kan worden. Volgens Bueving kan zo, door ‘het optimaal benutten van de huidige begraafplaatsen’, eeuwigdurend grafrecht mogelijk worden gemaakt. Bovendien kiest men in Amsterdam thans in bijna 70 procent van de gevallen voor crematie.

Maar de Nieuwe Noorder bleek niet zo knus, hij lag toen in de frontlinie van strijd van omwonenden tegen de bouw van het crematorium ‘met soms nare verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog’. De buurt vreesde de ‘uitstoot’ van crematies. Devente: “Maar er is geen uitstoot, filters houden die tegen.” Niettemin wonnen de bezwaarmakers de rechtszaak, pas in hoger beroep kwam er groen licht voor de nieuwbouw. Tegenstanders voorspelden dat de 200 crematies per jaar, minimumvereiste om ‘quitte te draaien’, nooit gehaald zouden worden, omdat in Zaandam een groot crematorium staat. “Nu halen we meer dan het dubbele.” Dat schept een nieuw probleem: gebrekkige bereikbaarheid. De weg langs het Noord-Hollands kanaal wordt tot de Meerum Terwogtweg fietspad, waardoor alle rouwstoeten straks door de nieuwe woonwijk Elzenhagen-Zuid moeten om De Nieuwe Noorder te bereiken, wat bewoners vervelend kunnen vinden. Er wordt nu gedacht aan een toegangsweg via een nieuwe brug over het kanaal maar die moet dan door Banne-Noord voeren. De uitkomst is ongewis.

Devente is zelf geen aanhanger van cremeren (‘te cru, te eenmalig, te definitief’), al neemt het weinig ruimte van De Nieuwe Noorder in beslag. Driekwart van de nabestaanden nemen de urn met de as van hun doden mee, veelal om deze elders te verstrooien. Het mooist vindt hij het als de kist over het kanaal naar de begraafplaats wordt gevaren, bij de poort wordt uitgeladen en op schouders naar de aula wordt gedragen. “Na je dood kom je hier om nooit weg te gaan.”

Tekst gaat door onder de foto 

Urnenwand op de Nieuwe Noorder. (Foto: Rob Beense)

Dat laatste wordt des te beter mogelijk als eerlang op het terrein van De Nieuwe Noorder in het voormalige gebouw van uitvaartvereniging P.C. Hooft een 24-uurs rouwcentrum in gebruik genomen wordt met faciliteiten voor koelen, opbaren en rituele lijkwassing, dat te huur is voor alle uitvaartverzorgers, onder wie tegenwoordig veel zzp’ers. Men kan op De Nieuwe Noorder nog in katholieke, ‘gewijde grond’ begraven worden en steeds meer ook volgens andere geloofsregels. Er wonen in Noord immers veel oudere immigranten. “Inmiddels is hier al een heel islamitisch grafveld, met de overledenen op hun rechterzij in hun graf, het gezicht naar Mekka gekeerd.’’ En, niet te vergeten: De Nieuwe Noorder is een park waar iedereen welkom is. Wel gaat ’s avonds het hek op slot. “Want al dat brons, zink en ijzer op de graven kan gestolen worden. Soms willen mensen bij familieruzies hier elkaars zerken vernielen.” En studentenfeestjes kunnen ze op de begraafplaats missen als kiespijn. De vroegere trimbaan is niet meer, maar wel een natuurpad, langs de groene glooiingen van de oevers aan de buitenzijde. “De ijsvogel nestelt er ieder jaar en er staan 40 bijenkasten, onderhouden door leerling-imkers. Want het gaat slecht met de bij en als de bij dood gaat, gaan wij ook dood.”

“Ons doel”, besluit Devente, “is de dood toegankelijk maken voor iedereen.”