De Hoge Geest van Else en Mommie: zomerse idylle

Algemeen
Afbeelding
(Foto: VINCENT DE VRIES RODI MEDIA)

column Kees de Bakker

Zo ogenschijnlijk kijkend naar de tekening Huize 'Hooge Geest' van Job Graadt van Roggen (1899) op het omslag van het boek van amateurarcheoloog Arie Schermer uit 1985 (uitgeverij Conserve) zou je niet vermoeden dat in het voorhuis van deze boerderij kunstenaars van formaat hebben gewoond en geleefd.

De boerderij staat er niet meer in Schoorl's kleinste natuurgebied, waar de Boschmansweg eindigt bij de Omloop. Daar woonden eens Mommie Schwarz en Else Berg, hun werk is – zij het voor een deel – toegeschreven aan de Bergense School. In het boek van Schermer staat slechts één korte, sobere zin: 'Zo heeft de kunstschilder Schwarz er gewoond.'

Mommie

Samuel I. (Mommie) Schwarz kwam uit Zutphen en Else uit Ratibor (Silezië), neef en nicht, die trouwden en als kunstenaars met regelmaat hier uit Amsterdam kwamen waar ze zich min of meer gevestigd hadden, dan weer meekomend met Leo Gestel, dan logerend bij Charley Toorop aan de Buerweg in Bergen, zo lees ik ergens, maar vanaf 1917 was Mommie veelvuldig te vinden in het voorhuis van De Hoge Geest. Door het mooie, monumentale boek dat Linda Horn schreef over het kunstenaarsechtpaar (uitgeverij De Kunst) dat ik even mocht lenen als patiënt van fysiotherapie Nijdam Bergen, waar het beschikbaar is voor patiënten in de wachtkamer (helemaal Bergen!), kreeg ik het idee dat het werkelijk zo was: dit kunstenaarsechtpaar heeft écht op de grond van De Hoge Geest gewoond. Het is alsof de oorlog niet bestond: we zien spontane foto's in de tuin van de Hoge Geest. Else heel relaxt in een stoel en Mommie op een ladder die hun gezamenlijke vriendin Tine Baanders in een appel laat bijten 'zoals Eva in De Bijbel', maar we zien ook Mommie in de rol van pindaman (in de tuin van Tine in Vinkeveen). Er zijn foto's van Else en Tine die met volle manden appels sjouwen in de tuin van de Hoge Geest: gezonde 'stoere' wijven en van zomerse bijeenkomsten, idylle in hun tuin, maar ook in die van de families Leistikov en Baanders.

Ik mijmer hoe het toen geweest is en had erbij willen zijn. Schwarz was grappig en een gangmaker die iedereen mocht en een kop kleiner dan Else die bekend stond als een 'harde', grappig maar uiteindelijk ook aardig en hartelijk was als men haar leerde kennen. Haar stijl werd wel vergeleken met die van schilder Piet Wiegman, eveneens van de Bergense School, wiens atelier nog te zien is in Groet. Maar kunstenaars moeten ook ergens van leven. Net als mecenas Boendermaker kunstenaars hielp, steunde de Van Leerstichting nog in de oorlog 26 talentvolle kunstenaars met de aankoop van kunstwerken, waaronder een aquarel, een tekening en twee schilderijen van Else en twee tekeningen en een schilderij van Mommie, wiens hart uitging naar het ontwerpen van boekbanden en affiches.

Onheil

Het echtpaar wist nog niets van het onheil dat hen, beiden Joods, een half jaar later te wachten stond. Ze doken onder in Baambrugge. Uit angst voor verraad gingen ze terug naar Amsterdam waar ze op 12 november 1942 werden opgepakt en belandden via Westerbork in Auschwitz en daar werden ze op 19 november 1942 vermoord.