Sterkenhuis staat stil bij het roemruchte jaar 1799

Algemeen
Medaille voorzijde, collectie Museum Het Sterkenhuis.
Medaille voorzijde, collectie Museum Het Sterkenhuis. aangeleverd

Het Sterkenhuis in Bergen staat stil bij het roemruchte jaar 1799

Door: John Grooteman.

BERGEN - Historisch Museum Het Sterkenhuis in Bergen staat stil bij het roemruchte jaar 1799, waarin op 19 september in Bergen slag wordt geleverd tussen Frans-Bataafse troepen en Britse Russische legers.

Een zilveren roebel en een zilveren medaille, die dag uit voorzorg begraven door een Russisch onderofficier, staan centraal in de presentatie 'Invasie 1799' die te zien is op de eerste verdieping van het museum. Op donderdag 19 september zijn van 11.00 tot 17.00 uur de hele dag medewerkers van het museum aanwezig om u alles te vertellen over de hevige strijd die – tot voor de deur van Het Sterkenhuis - werd geleverd en de beide bijzondere zilveren kleinoden die hieraan herinneren.

Een Russische onderofficier begraaft zijn zilveren medaille en zilveren roebel

Dit vond plaats tijdens hevige gevechten van zijn onderdeel tegen een Frans-Bataafse eenheid in de ochtend van 19 september 1799. Tijdens werkzaamheden begin deze eeuw wordt er een bijzondere vondst gedaan. Een zilveren roebel van tsarina Ecatharina II uit 1782 en een zilveren medaille met aan de ene kant de tekst: "Voor de winnaars bij de Vrede van 19 december 1791" en aan de andere kant de initialen van tsarina Ecatharina. Uitgereikt aan een Russische onderofficier in 1791. Hij vocht in de Russisch-Turkse oorlog die duurde van 1787 tot 1791. De vrede werd in Jasse, Rusland gesloten. Naast de zilveren medaille voor onderofficieren was er een gouden versie voor de officieren en een bronzen voor de soldaten. De medaille en roebel werden bij elkaar gevonden. De eigenaar, een onderofficier, moet deze 2 voorwerpen begraven hebben tijdens de opmars naar Bergen op 19 september 1799 rond 3 uur in de ochtend. Dit deed hij omdat hij er zeker van was dat als hij gevangen genomen zou worden, hij deze mooie bezittingen aan de vijand moest overdragen, Fransman of Bataaf.

Hoe komen de medaille en de roebel in Bergen terecht?

Medio 1799 heeft Frankrijk grote delen van Europa veroverd. De koning van Engeland en de tsaar van Rusland zijn bang dat Frankrijk hun respectievelijke landen ook gaat aanvallen. Zij vormen een coalitie en besluiten tot een invasie op het vasteland van Europa, om te beginnen in de Bataafse Republiek (2e Coalitie Oorlog), om zo de macht van Frankrijk in te perken. Op 27 augustus 1799, vier uur in de ochtend landen er 7.000 Britten (Engelsen, Schotten, Welshmen en Ieren), op de Noord-Hollandse kust onder bevel van generaal Ralph Abercromby, tussen Groote-en Kleine Keeten. De Bataafse kustverdediging o.l.v. generaal Herman Willem Daendels is kansloos. Zij moeten vluchten en verlaten tevens de stelling Den Helder. Op 28 augustus wordt Den Helder ingenomen alsmede de Bataafse oorlogsvloot van Schout-bij-Nacht Samuel Story. De Britten nemen de Zijpe in en de omringdijk is een perfecte verdediging tegen mogelijke aanvallen van de Fransen en Bataven. Op 10 september valt het gecombineerde Frans-Bataafse leger aan, onder bevel van de opperbevelhebber de Franse generaal Guillaume Marie Brune. De Britten worden op drie plaatsen aangevallen, Eenigenburg/Sint Maarten, Schoorldam/Krabbendam en Petten. Alle aanvallen van het Frans-Bataafse leger worden afgeslagen. In de 8 dagen hierna komen er nog eens 15.000 Britten en 18.000 Russen in Den Helder aan land. Zij staan dan onder opperbevel van de Hertog van York. Half september telt het Frans-Bataafse leger ruim 40.000 manschappen. En dan is het 19 september, de hertog van York besluit, in alle vroegte, de Frans-Bataafse stellingen aan te allen, en wel op 4 plaatsen tegelijk. De zwaarste aanval wordt op Bergen uitgevoerd o.l.v. de Russische generaal Ivan Hermann von Fersen, met 9.000 Russen en 2.500 Britten. Na zware gevechten in Camperduin, Hargen, Groet, Schoorl en Aagtdorp wordt Bergen 's morgens om 07.30 uur door de Russen en Britten ingenomen. Om dit te vieren geven zij zich over aan drinkgelagen, het Franse arsenaal, de kroegen en woningen zijn niet veilig. Generaal Brune besluit een tegenaanval in te zetten, aangevuld met nieuwe troepen, er volgt een hevige strijd bij de Ruinekerk en in het Bergense bos. Hier wordt generaal Hermann met 1275 manschappen gevangen genomen. De overige Russen en Britten moeten vluchten, nu onder bevel van de Russische generaal Essen, naar hun stellingen in de Zijpe. Duizenden Fransen, Bataven, Russen en Britten, waaronder de Russische onderofficier, eigenaar van de zilveren medaille en zilveren roebel, komen deze dag om, tussen de Zijpe en Bergen.

De invasie: het vervolg

De tweede slag bij Bergen vindt op 2 oktober 1799 plaats. Er zijn zware gevechten in de duinen tussen Bergen en het huidige Bergen aan Zee. De Britten en Russen trekken op via de duinen en het strand naar Egmond aan Zee. Het Frans-Bataafse leger wordt tegen de avond verdreven en trekken zich terug op de lijn Beverwijk-Castricum-Limmen-Akersloot. In de ochtend van 6 oktober vallen de Britten en Russen de Frans-Bataafse stellingen aan bij Limmen, Akersloot en Bakkum. Castricum wordt ingenomen. Snel daarna neemt de Franse generaal Brune Castricum weer in. Een laatste charge van de Bataafse cavalerie zorgt er voor dat de invasietroepen zich moeten terugtrekken.

De strijd eindigt echter onbeslist en er gaan geruchten dat de Franse generaal Brune door de hertog van York is omgekocht. Brune zou 2 raspaarden en een grote som geld in de vorm van gouden munten hebben ontvangen. Op 18 oktober 1799 wordt er een wapenstilstand getekend in het hoofdkwartier van Brune aan de Oudegracht in Alkmaar. Op 22 oktober vertrekken de eerste Britten en Russen uit Den Helder. Door het slechte weer verlaten de laatste Britse en Russische schepen Den Helder op 29 november 1799. Er zijn tijdens deze invasie ruim 20.000 doden, gewonden en vermisten te betreuren, Britten, Russen, Fransen en Bataven. Ter nagedachtenis aan de gevallenen werd in 1901 het Russisch Monument in Bergen onthuld. Er liggen bij het monument ruim 500 Russen en enkele Britten begraven, gesneuveld op 19 september en 2 oktober 1799. Het monument bevindt zich bij de splitsing Russenweg/Notweg.

Permanente tentoonstelling Invasie 1799 tot en met 27 oktober, eerste verdieping Museum het Sterkenhuis, Oude Prinsweg 21, Bergen. Openingstijden: maandag tot zondag van 13.00 tot 17.00 uur. Op 19 september geven de medewerkers de hele dag toelichting bij 'Invasie 1799' van 11.00 tot 17.00 uur.

Gevangenneming Generaal Hermann, ets. Collectie Museum Het Sterkenhuis.
Roebel voorzijde, collectie Museum Het Sterkenhuis.
Roebel achterzijde, collectie Museum Het Sterkenhuis.