Onze vaste Westfriese rubriek: Koeien
In november zijn er stalledroivers, zware regen- of hagelbuien waardoor men genoodzaakt is het vee op stal te zetten. Als het voorjaar is, kunnen de koeien stalramig zijn en hebben ze stalpôte: ze staan zwak op de poten na een lange staltijd. Met de loopstallen van tegenwoordig zal dit verschijnsel echter minder aan de orde zijn.
Er is een aantal gezegdes waarin de koe voorkomt. De leukste vind ik: wat weet een koe van zundeg? Of: d’r net zoveul van wete as een koe van zundeg. Er niets van weten dus, want voor een koe maakt het geen verschil welke dag het is, iedere dag moet hij gemolken worden. Hij, zeg je? Ja hoor, in Westfriesland worden alle dieren omschreven als mannelijk, dus ‘hij’. Hai geeft beste melk, hai loit een zoôt aiere en hai heb twaalf bigge.
De ien mag een koe stêle, de aar mag geniesen over ’t hek koike betekent de één mag alles, de ander niets. Een koe met een lang loif zegt men van een langdradig verhaal. Lijf duidt hier op de baarmoeder en op de omstandigheid dat het kalven een lange tijd duurt. Een koe met skeiperibbe wordt nogal oneerbiedig gezegd van een forse vrouw met een tenger bovenlichaam.
Onder de koeie moete is moeten leren melken, boer moeten worden. Veul koeie, veul moeie wil zeggen: een groot bedrijf brengt veel werk en zorgen mee.
Westfriesland stond bekend om het fokken van best vee. In de tweede helft van de negentiende eeuw werden er veel koeien en stieren verkocht naar Amerika.
Daarover gaat het tweede couplet van dit gedichtje dat ik ooit schreef.
Koeie
Koik, wat zou Westfriesland weze
zonder koeie in ’t land?
Zonder zukke mônumente
grazende langs de sloôtkant.
Beêld van eêuwe –zonder weerga
Westfries zeumerskilderai
met wat stolpe en een rietskoôt
en een damhek deer opzai.
Zeg, wat zou Westfriesland weze
zonder koeie in de woid?
Bakermat van de zwartbonte
’t Westfries vee ging wereldwoid.
Aagies, Aaltjes, Pan en Frans
en Sunnie Boy met hullie joôs,
op die roikdom en die kennis
benne wai nag altoid groôs.
Mens, wat zou Westfriesland weze
zonder koeie in ’t gras
onder hoge, blauwe luchte
leite we ’t houwe zoas ’t was.
Want die beiste hore hier thuis
as een kind bai pa en moe.
’t Is ’t paradois der rundere,
ons Westfriesland, voor de koe!
Bron: Westfries Woordenboek,
Jan Pannekeet
