De Koepoort en haar stedemaagd

Algemeen
Het fronton met de scheepsgekroonde stedemaagd en de namen van de vier burgemeesters in 1884.
Het fronton met de scheepsgekroonde stedemaagd en de namen van de vier burgemeesters in 1884. (Foto: aangeleverd)

Op 28 oktober 1648 werd besloten een nieuwe Koepoort te bouwen (waarschijnlijk naar een ontwerp van Jacob van Kampen). In mei 1649 was de fundering gereed en kon worden begonnen met het metselwerk. De eerstesteenlegging gebeurde als volgt: “Enige kinderen van de voornaamsten der Stad legden ten aanzien van vele Menschen de eerste steenen op het gemelde fondament, te dien einde quamen zij met schootvelletjes voor en met troffeltjes en maatstokjes in de handen, zijnde voor het overige zeer cierlijk en fraai gekleed.”

Gebrek aan natuursteen

De werkzaamheden gingen daarna vlot maar, in 1651 moest de bouw wegens gebrek aan natuursteen worden stilgelegd. Drie jaar later werd besloten om de half afgewerkte Koepoort te voorzien van een nooddak. In de zomer van 1657 werd de houten brug voor de Koepoort over de stadsgracht vervangen door een gemetselde brug met bogen.

Deftig houten fronton

In 1730 was restauratie dringend nodig en werd er een nieuwe verdieping op de Koepoort gezet bekroond met een torentje in de vorm van een koepeltje. Ter herinnering aan de restauratie werd onder het fronton het jaartal 1730 aangebracht. In het torentje zou later een klok en slagwerk worden gezet ten behoeve van de omwonenden. Het duurde echter tot 1793 voordat dit gebeurde. Voor een ‘deftig’ aanzien werd er aan de stadskant een houten fronton geplaatst met in het midden de afbeelding van een scheepsgekroonde (dat wil zeggen met een model van een schip op haar hoofd) Enkhuizer stedemaagd. In het vierkant kwam aan weerszijden van de maagd de wapens van de vier regerende burgemeesters van de stad: mr. Simon Haak, Hero Baanman, Dirk Haak en mr. Cornelis Ruijter. Aan het eind van de 19e eeuw werd het fronton van de Koepoort verwijderd en de stedemaagd opgeborgen.

Zolder van de Koepoort

n 1793 werd een ‘uurwerk met slagklok’ geplaatst in het torentje. Het uurwerk heeft daar tot 1940 gehangen en is daarna vervangen door een elektrisch exemplaar. Het smeedijzeren uurwerkje lag daarna nog vele jaren op de zolder van de Koepoort maar is later verdwenen. Het had een bijzonder echappement (uitlaat) door middel van een spille- of lepelgang en is nu in het museum Klok en Peel in Asten. De klok heeft de tekst: Sit Nomen Domini Benedictum Amstelodami 1709.

655 gulden totale kosten Stedemaagd

In 1917 werd de Koepoort weer opgeknapt en kwam de inmiddels gerestaureerde stedemaagd op een hoge kroonlijst terug. De totale kosten waren 655 gulden. De geplaatste stedemaagd was geen lang leven beschoren, de exacte datum is niet bekend, maar ze werd verwijderd omdat het hout was vermolmd. Vanaf die tijd, tot 1987, ging de Koepoort zonder maagd door het leven. Maar op 17 oktober 1987 kwam er een nieuwe stedemaagd op de Koepoort, gesneden door Han Sterk.

Siem Duys, 

archiefcollectief Vereniging Oud Enkhuizen