Die kleine stenen paaltjes aan de Zuidermaatweg

In geval van oorlog zouden grote stukken land buiten de krans van forten onder water gezet worden. Met de aanleg van de Stelling van Amsterdam borduurde Nederland als het ware voort op de ervaring die was opgedaan met inundatiegebieden als de Oude en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De Genieweg, de dijk ten westen van de huidige golfbaan, vormde de grens tussen het land dat droog zou blijven (de Amsterdamse kant) en het onder water te zetten gebied in Heemskerk. Dat laatste omvatte onder meer de Broekpolder en het terrein waarop ooit kasteel Oud-Haerlem stond. De Zuidermaatweg, waarvan een deel is verdwenen door het bebouwen van de Broekpolder, begrensde dit inundatiegebied. De onder water te zetten landerijen werden deels afgebakend met grenspalen, die ook wel limietpalen genoemd werden. Het plaatsen van de hardstenen grenspalen was een gevolg van de 'Wet der Begrenzing van 's Rijks militaire gronden'. In de paaltjes was een O gegraveerd (van Ministerie van Oorlog), plus een nummer. Ook het inundatiegebied bij Fort Veldhuis kende deze grens- of limietpalen. Ze staan (en – helaas – stonden) langs de Communicatieweg en de Zuidermaatweg. Paal nr. 1 stond op de plaats waar de Genieweg uitkomt op de Communicatieweg en nr. 31 staat nog altijd tegenover de voormalige stolpboerderij aan de Zuidermaatweg. In de loop der jaren zijn veel van deze kleine monumentjes verdwenen als gevolg van de expansiedrift van Rijk en gemeenten. Zo betekende de aanleg van de A9 in 1954 het einde van de palen O-18 en O-19. En in 1995 ging bij de aanleg van de A22 paal O-15 verloren. Rond 2000, bij de bouwwerkzaamheden in de Broekpolder, verdwenen de palen O-16 en O-17. Ook het uitbaggeren van sloten eiste zijn tol: op die manier verdwenen de palen O-8. O-9, O-11, O-26 en O-28. Een poging ze boven water te halen leverde niets op. Toch gebeurde er ook wel eens iets goeds: in juli 2014 werden de palen O-29 en O-31 weer rechtop gezet. De laatste jaren moeten deze monumentjes het soms ook afleggen tegen grof maaigeweld. De begroeiing van bermen en slootkanten wordt zo hoog dat de paaltjes voor de maaier niet meer te zien zijn. Met als gevolg schade aan de maaimachine en aan de grenspaal. Van het afbreken van één of meer hoekjes tot totale verbrijzeling. Voorbeelden daarvan zijn de palen O-20 en (vorig jaar) O-4. Paal O-20 is gerepareerd en in maart 2015 teruggeplaatst. Paal O-4 lag in drie stukken in de berm. Na contact met de gemeente over paal O-4 en het grove maaiwerk is een werkgroep opgericht, waarin onder andere vertegenwoordigd zijn de gemeente Heemskerk, provincie Noord-Holland, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Staatsbosbeheer en Landschap Noord-Holland. Deze werkgroep heeft inmiddels een actieplan opgesteld dat tot doel heeft het beter 'op de kaart zetten' van de grenspalen langs de Zuidermaatweg en de Communicatieweg. Men denkt daarbij aan het rechtop zetten van de resterende palen, reproductie van verdwenen palen en het plaatsen van informatieborden, waarop de betekenis van de palen wordt uiteengezet. Wat de reproductie betreft zijn er al concrete plannen, die zeker zullen worden uitgevoerd. In september zal er op een aantal manieren aandacht worden besteed aan de grenspalen. Die maand is niet alleen Stellingmaand, ook de Nationale Monumentendag valt in september.

Simon de Wit