Tegeltje, tegeltje aan de wand...
HEEMSKERK - In de buurt van de Franse stad Montignac ontdekten vier jongemannen in 1940 een grot met een indrukwekkend aantal wandschilderingen. Volgens deskundigen werden de tekeningen in deze 'Grot van Lascaux' gemaakt tussen 15.000 en 10.000 vóór Christus. Je zou dus bijna kunnen zeggen dat het verfraaien van wanden net zo oud is als de mensheid. In later tijden verhieven de Grieken en Romeinen deze kunst van het versieren tot grote hoogten. En na de middeleeuwen ontstonden steeds nieuwe manieren om versieringen aan te brengen op wanden en gevels. Tot die manieren behoort sinds de zeventiende eeuw ook het tegeltableau. Men had er in de Gouden Eeuw het geld voor. Met de uitgebeelde taferelen en de omvang van de voorstellingen gaf men blijk van welstand en ontwikkeling.
Ook Heemskerk heeft en had panden met tegeltableaus in de gevel. Een mooi voorbeeld was de vroegere slagerij van Voormeer in de Deutzstraat. Het pand stond schuin tegenover het gebouw van de Katholieke Sociale Actie, dat later bioscoop zou worden. Boven de etalage en de winkeldeur stond in koeienletters (...) het woord VLEESCHHOUWERIJ, samengesteld uit 76 tegeltjes. Het pand werd, inclusief tegeltableau, eind jaren zestig van de vorige eeuw gesloopt om plaats te maken voor het vernieuwen van het dorpscentrum. Voor zover ik weet was het 't enige pand van het oude dorp met dergelijk tegelwerk in de gevel. Maar ook vandaag de dag komen we in Heemskerk tegeltableaus tegen. Bijvoorbeeld op het Gezondheidscentrum aan de Bachstraat, dat voorheen het onderkomen was van het Wit-Gele Kruis. Het kruis bestaat uit vijf gele tegels, op een achtergrond van vier blauwe. Niet ver daarvandaan staan de portiekwoningen aan de Bachstraat en de Ingen Houszstraat. Boven de toegangspartijen van de gebouwen zijn tegeltableaus aangebracht. Deze kunstwerken van Jaap de Carpentier hebben niets met de functie van het gebouw te maken. Alle 19 voorstellingen zijn niet meer te zien. Ze gaan schuil achter luifels die bij de renovatie in 1996 voor de toegangspartijen werden geplaatst. Een uitgebreid verhaal hierover kunt u vinden in het artikel 'Staalwoningen met Mozaïeken', in HKH-magazine 'Heemskring', nummer 17. Raadpleeg hiervoor de artikelenbeeldbank van de HKH. Op de site 'Een groet uit Heemskerk' (deel 11) zijn de tableaus allemaal in volle glorie te bewonderen.
Veel tegeltableaus geven de functie van een gebouw aan. In de Anthonie Verherentstraat staan, tegenover de Laurentiuskerk, twee monumentale gebouwen met dergelijke tableaus. Het eerste vinden we in de gevel van de voormalige jongensschool Sint Joseph. Dit tableau van 72 tegels draagt de tekst ST – JOSEPH SCHOOL. In het pand ernaast, van de vroegere meisjesschool Sint Maria, vinden we zelfs twee tableaus. Een met als tekst ST – MARIA SCHOOL en het andere met ANNO - DOMINI 1920. Beide eveneens bestaande uit 72 tegels. Let er maar eens op wanneer u binnenloopt bij de Historische Kring (in de oude Mariaschool). In de Maerelaan, hoog in de gevel van de voormalige onderwijzers- en veldwachterswoning, vinden we ook een tegeltableau bestaande uit 9 tegels, als een vierkant op z'n punt, met een voorstelling van het gemeentewapen: de klimmende leeuw op een azuurblauwe achtergrond.
Een andere toepassing van geveltegels vinden we op de transformatorhuisjes van de Kennemer Elektriciteits Maatschappij, later PEN (Provinciaal Elektriciteitsbedrijf van Noord-Holland). Tussen 1914 en 1919 kregen al deze KEM-gebouwtjes twee tegels: een met een hond en een met een haan. De hond staat voor waakzaamheid (gevaar!) en de haan, met daarachter de opgaande zon, staat voor het licht waar het transformatorhuisje voor zorgt. In Heemskerk staat maar één zo'n transformatorhuisje en wel in de Maerten van Heemskerckstraat.
Simon de Wit
