‘Herdenken omzetten naar herinneren – dit nóóit weer’
Door Marcel van Stigt
OOSTZAAN – Wimar Jaeger gaat zijn laatste weken in als waarnemend burgemeester van Oostzaan. Voordat hij op 1 juni toeterend en zwaaiend wegrijdt, wil hij graag nog wat zaken afgerond hebben. Bovenaan en rood omcirkeld op zijn lijstje: het huidige 4/5 mei-comité uitbreiden tot de Stichting Vrede en Veiligheid Oostzaan. Alle betrokken instanties moeten daarin worden vertegenwoordigd, de stichting moet niet worden opgehangen aan personen, opdat continuïteit is gegarandeerd. Hij is daar erg op gebrand. De Tweede Wereldoorlog moet immers in de herinnering voort blijven leven en daar zet hij zich met een enorme toewijding voor in. En niet alleen als tijdelijk burgervader. Ook als voorzitter van het Nederlands Dachau Comité.
Vrijheid. Discriminatie en uitsluiting. Militair geweld. Willekeur. Universaliteit. Het zijn de vijf principes die wat Jaeger betreft tijdens de herdenking op 4 mei aandacht verdienen. Vrijheid die door de bezetter is ingeperkt, verzetshelden die hebben gestreden om de vrijheid te herwinnen en het niet hebben overleefd. Jaeger: “Maar ook: hoeveel vrijheid geef ik zelf aan andere mensen? Daar denk ik over na. Discriminatie en uitsluiting. We hebben geleerd waartoe dit kan leiden. Zes miljoen doden. Kennelijk zijn we in staat de meest wanstaltige dingen uit te halen. Ook dan bezie ik mezelf in de spiegel. Hoe kijk ik zelf naar mijn naaste buren? Ik hoop milder te worden. Militair geweld. Het heeft een onvoorstelbare impact. Littekens, tot de tweede en derde generatie aan toe. Denk bijvoorbeeld aan de veteranen. Velen hebben een post-stresssyndroom opgelopen. Willekeur. Woonde je in Rotterdam, dan kreeg je zomaar een bom op je hoofd. Het kan je zomaar overkomen. Dat heeft de Tweede Wereldoorlog aangetoond. Universaliteit. Er is hier veel in de oorlog gebeurd. Maar elders ook. En of het nou Afrika is die wordt getroffen of Oostzaan, het is net zo ernstig. Vaak wordt de Tweede Wereldoorlog als ergste oorlog genoemd. Maar hiërarchisch leed bestaat niet. Het is allemaal even erg. Ik vind het belangrijk dat we op 4 mei langs die vijf principes gaan. Maar we moeten niet alleen herdenken. We moeten herinneren. De Tweede Oorlog moet niet afglijden tot geschiedenis, een van de hoofdstukken in onze canon.”
Sporen van verdriet
De herinneringen van Wimar Jaeger zijn vers als pasgevallen sneeuw. In zijn eigen familie heeft de oorlog diepe sporen achtergelaten. Sporen van verdriet. Zijn opa, naar wie hij is vernoemd, heeft de oorlog niet overleefd. Wimars vrouw heeft eenzelfde verhaal.
“Voordat we trouwden – we waren vierentwintig – spraken we expliciet uit dat de oorlog bij ons zou stoppen. Onze kinderen zouden we niet belasten met de erfenis van de oorlog. Het liep anders. We kregen vier kinderen en op een dag haalden we onze zoon van school. Hij was in de weer met een jongen van acht en ik hoorde mijn zoon roepen: ‘Nú stoppen, want dit is precies wat de Duitsers met mijn overgrootopa hebben gedaan’. Dat kwam van ons, besefte ik. Het was voor mij een wake up call. We hebben daarna aan onze kinderen feitelijk verteld wat er precies is gebeurd.”
Politieke gevangenen
Daar wilde Jaeger het niet bij laten. In een halfjaar tijd maakte het gezin een rondgang langs Auschwitz, de velden in Normandië waar slachtoffers zijn gevallen en tot slot het concentratiekamp in Dachau, het eerste en oudste kamp van de Nazi’s waar met name politieke gevangenen aan de slag moesten. Een vernietigingskamp was het niet. Geen gaskamers. Maar doden zijn er evengoed gevallen; tweehonderdduizend gevangenen, ruim eenenveertigduizend doden. Aan het einde van de oorlog, toen de grote ovens de toestroom van overledenen niet meer aankonden, werden hun lijken op een grote hoop gestapeld . De opa van Wimars vrouw was één van hen.
Enorme drive
Toen al liep Jaeger rond met een enorme drive. Hij had door een reünie contacten in Dachau gelegd en wist wat hem te doen stond. “Ik zei tegen mezelf: leuk om van alles te roepen, maar wat ga je eraan doen? In 2000 ben ik bestuurslid van het Nederlands Dachau Comité geworden en sinds vijf jaar ben ik voorzitter. Elk jaar houden we een lezing. We vertalen daarbij een persoonlijk verhaal naar de huidige tijd, plaatsen het in de relevantie van vandaag. We staan bij scholen voor de klas. Nemen scholieren mee naar Dachau. Er staan daar nog twee barakken en een informatiecentrum waar tentoonstellingen plaatsvinden. We besteden aandacht aan oorlogsheld George Maduro, naar wie Madurodam is vernoemd. Hij is naar Dachau overgebracht en daar overleden, voordat de Amerikanen het kamp bevrijdden. En we houden een herdenking bij ons monument in het Amsterdamse Bos.”
Meer dan antisemitisme
Het is allemaal bedoeld om de herinnering levend te houden. En dat blijkt hard nodig. Op scholen moet steeds nadrukkelijker worden uitgelegd wat Dachau nou precies was. De vijf principes die Jaeger zo belangrijk vindt, waar het allemaal om draait, dreigen te verflauwen tot watermerken. Jaeger: “Veel mensen verbinden de oorlog met antisemitisme. Maar er zitten meer aspecten aan vast. En het gaat ook niet alleen om de Tweede Wereldoorlog. Ook om MH17. Om Srbrenica. Willen we dat het geschiedenis wordt? Of een permanent onderdeel van de mensen zelf? Ik ben zelf van een generatie die de oorlog niet kent. De derde generatie. En deze derde generatie moet nu echt aan het woord komen. Herdenken moeten we omzetten naar herinneren, zodat we er iets uit leren en er in de toekomst iets mee kunnen doen. Het mag niet voor niets zijn geweest wat er is gebeurd. We willen dat het morgen beter is dan gisteren. Dat kan alleen als we iets van gisteren leren. Dit nóóit weer.”
