Vroegere Tijden

Nieuws
Jan de Waal. (Tekening: Mieneke Karelsen) De Banne Oostzaan 1812. (Foto: Jan de Waal)
Jan de Waal. (Tekening: Mieneke Karelsen) De Banne Oostzaan 1812. (Foto: Jan de Waal) rodi.nl

Column Jan de Waal

1812 De Banne Oostzaan

Het aardige van geschiedenis is dat je niet alleen te maken hebt met jaartallen en feiten, maar soms ook begrippen en uitdrukkingen tegen komt waar van je je afvraagt 'Wat bedoelen ze nou?' Zoiets kom ik tegen in een artikel van de vroegere gemeentesecretaris Jan de Boer. Een artikel over het bestuur van de Banne Oostzaan, en zie, daar gaan we al… Banne? Een Banne was een rechtsgebied. Als je een misdaad had begaan kon je worden 'verbannen' en mocht je niet meer in de Banne komen. De Banne Oostzaan die liep in het westen tot aan de Zaan, in het noorden tot Purmerland, Enge- en Wijde Wormer, in het zuiden tot aan het IJ en in het oosten tot Waterland. En Oostzaan was het centrum van de Banne. Het is dan ook een van de oudste dorpen van de Zaanstreek. In een Blaffert van goederen van de Sint Maartenskerk uit het jaar 906 komt de naam Oostzaan reeds voor, zij het wel dat het toen Ostsaghem of Hostsaghem genoemd werd. Een Blaffert is een oud begrip voor een Register, dus gewoon een boekwerk met een opsomming in dit geval van wegen, huizen en inwoners.
Met OostZaandam vormde het een Banne en Ambachtsheerlijkheid, met een rechtbank, een heemraadschap, een weeskamer en met eigen financiën. Zo’n Ambachtsheerlijkheid was het gebied dat behoorde tot een Graaf of Hertog en was de kleinst bestuurlijke eenheid. In dit geval tot Hertog Albrecht van Beieren en in 1403 werd enen Sijmons van Zanen tot Schout hiervan benoemd. De rechtspraak, het bestuur en de wetgeving behoorden feitelijk bij de Hertog, maar die liet dat over aan de Schout en de Schepenen. Maar de Hertog had wel het recht op het incasseren van heffingen - belasting dus… en dat zal hij ook wel gedaan hebben ook. Het bestuur van de Banne dat in Oostzaan bestond voor ongeveer de helft uit inwoners van Oostzaan en Oostzaandam, maar altijd was er één Schepen, één Weesmeester en één Vroedschapper méér uit Oostzaan dan uit Oostzaandam. Oostzaners hielden toen ook al een vinger in de pap en behielden hun zelfstandigheid.
In dat licht bezien is er na 1100 jaar niets veranderd! Maar ook toen veranderde de Hollandse samenleving. Aanvankelijk was Oostzaan eigendom van verschillende Heren en kwam vervolgens onder het beheer van de Graven van Holland. Oostzaan bleef in het bezit van de Grafelijkheid tot 1729. Toen werd het aan de Staten van Holland verkocht en beheerd door acht gecommitteerden of Ambachtsbewaarders, vier uit Oostzaan en vier uit Oostzaandam. Deze bestuursvorm ging door tot 1795. In dat jaar werd een scheiding overeengekomen van de gemeenschappelijke zaken. Alleen de polder Oostzaan en Oostzaandam bleef bestaan.
Jan de Waal
j.waal96@chello.nl

Jan de Waal. (Tekening: Mieneke Karelsen) De Banne Oostzaan 1812. (Foto: Jan de Waal)