'Allereerste les nog steeds in het pakket!'
ZAANDAM - Een jonge Tom Kisjes werkte al als onderwijzer, toen daar ineens die brief op de mat lag. Hij werd opgeroepen voor de dienstplicht. Als overtuigd dienstweigeraar moest hij een vervangende dienst verrichten. Dat werd een proefproject natuureducatie bij de gemeente Zaanstad. Ruim veertig jaar later maakt Tom (bijna 64) zijn afscheid als directeur van Stichting Zaans Natuur & Milieu Centrum (ZNMC) bekend. Komende september is zijn laatste werkmaand, zodat de vacature nu al uitstaat. Omdat er bij het ZNMC vanwege nieuwbouw veel gaat veranderen, vindt Tom het een goed moment voor een jonge directeur om er met nieuw elan in te stappen. Niet dat de Zaankanter iets van zijn enthousiasme heeft verloren, integendeel. Zaansteek op Zondag zocht de huidige directeur op in het Natuurmuseum voor een interview, waarin hij terugblikt op een mooie tijd.
In 1978 is er contact tussen Jan Verveen, onderwijsinspecteur bij de gemeente Zaanstad, en Tom Kisjes. Het gaat over zijn vervangende dienst. "Zaanstad wilde Stadsboerderij Darwinpark educatief beter benutten. Er was besloten tot een proefproject natuureducatie, dat anderhalf jaar zou duren. Samen met collega Ron van 't Veer hebben we invulling aan het project gegeven door natuureducatielessen voor basisschoolleerlingen te ontwikkelen." Tom weet nog goed dat hij en Ron in een stratenmakerskeetje zijn begonnen. Er pasten precies een bureau en een typemachine in. De lessen vonden in het begin plaats in een stalletje.
Allereerste lesprogramma
"Onze allereerste lesprogramma ging over boerderijdieren: onder andere over hoe ze eieren leggen en broeden. 'Tante Clara', altijd hierbij aanwezig, is na al die jaren de beroemdste kip van Zaanstad geworden." Ruimte voor een geintje was er ook wel eens. Zo herinnert Tom zich dat hij tijdens een lesdag op de boerderij een kippenei in een konijnenhok had gelegd. De kinderen vonden het heel normaal dat dit ei er lag, maar de ouders gingen er met elkaar over praten. Een van hen kwam naar me toe en vroeg: "Hoe lang duurt het nou voor zo'n konijn dat ei heeft uitgebroed?"
Dit alleen al bewijst voor Tom het nut van natuureducatie. Het heeft hem ook geen windeieren gelegd: het proefproject bleek zo geslaagd dat hij en Ron ermee door konden gaan. Ron ging echter biologie studeren en werd ecoloog, terwijl Tom verder ging. "Het sloeg aan bij de scholen in het basisonderwijs. Via de gemeente kreeg ik een aantal keer op tijdelijke basis dienstweigeraars toegewezen die hun vervangende dienst bij mij konden vervullen. We breidden het repertoire aan lessen steeds meer uit, evalueerden en verbeterden de pakketten. We bieden nu onder meer elke twee jaar seksuele voorlichting aan via het programma-onderdeel 'Rode Oortjes.'"
In 1993 discussieerde de gemeente Zaanstad over wat zij tot haar kerntaken vond behoren. Natuureducatie viel daarbij af, maar de subsidie ervoor niet. Het werd voortgezet door een stichting, waar ook de schooltuinen, de heemtuin en stadsboerderij Darwinpark in Zaandam onder gingen vallen. Tom werd uitvoerend directeur. "Ik wilde natuureducatie aan basisscholen blijven geven en niet alleen maar regelwerk. Anders zou ik zijn weggekwijnd."
Nieuwe fase
In 1986 kon voor de educatie een oude kleuterschool worden betrokken. Het Natuurmuseum, toen nog beheerd door een aparte federatie van vrijwilligers, werd er ook gehuisvest. De collectie van het Natuurmuseum zou later aan de stichting worden overgedragen.
Het oude gebouw is nu hard toe aan vervanging en in samenspraak met de gemeente staat daarom een aantal veranderingen op stapel. Zo komt aan de noordkant van het boerderijterrein het nieuwe Natuurmuseum, met horeca en een kinderopvang. Twee weilanden veranderen in een natuurspeelplaats. Tom: "Voor de kinderopvang heel aantrekkelijk, met dieren en een natuurspeelplaats in de buurt. Vanwege de veranderingen heb ik besloten om vervroegd met pensioen te gaan. Het lijkt me goed als een jonge directeur hier vol nieuw elan in kan stappen."
Tom kijkt met een tevreden gevoel terug op 41 jaar natuureducatie, waarmee anno 2019 jaarlijks bijna 160.000 mensen worden bereikt. Hij blijft nog tot en met september aan. "Ik heb veel afwisseling in mijn baan gehad, veel meegemaakt. We hebben het lesprogramma uitgebreid en tot een zeer gevarieerd aanbod gemaakt. De allereerste les met Tante Clara is altijd een succesnummer gebleven en zit daarom nog steeds in het pakket!"
De vacature is te vinden op Intermediair en op Indeed door te Googelen op Zaans Natuur & Milieu Centrum. Meer informatie over de stichting staat op zaansnatuurmilieucentrum.nl.
