Proef met blauwalg in De Put: niet baanbrekend, wél nieuwe inzichten

Door Debbie van Eijk

De blauwalg was miljarden jaar geleden een van de eerste levensvormen op aarde. Klinkt mooi, maar voor de mens kan deze bacterie behoorlijk irritant of zelfs giftig zijn. Om jeuk, maag- en darmklachten door het binnenkrijgen ervan zoveel mogelijk te voorkomen, monitoren de waterschappen in Nederland het zwemwater op aangewezen plekken. Wordt daar te veel blauwalg aangetroffen? Dan wordt er gewaarschuwd of wordt het zwemmen er sterk afgeraden.

Een bord waarmee gewaarschuwd kan worden als het zwemwater niet goed is, van 1 mei tot 1 oktober. - DvE

Blauwalgen kunnen in heel Nederland het waterplezier verpesten, maar in ons gebied Delfland komen ze wel meer voor dan gemiddeld. Dat komt door de grote hoeveelheid fosfaten in ons buitenwater. Die zijn er altijd al in ons oppervlaktewater geweest, maar komen bijvoorbeeld ook uit riooloverstorten, hondenpoep en ganzenpoep. Maaisel, grondwater, de waterbodem en emissies (’lekkages’) uit land- en glastuinbouw zijn een andere bron. Blauwalgen eten graag fosfaten. Hoe meer fosfaten, hoe meer blauwalg dus, zou je denken.

Niet eenvoudig

Toch is het niet altijd zo eenvoudig. In de Delftse Hout is er bijvoorbeeld ook veel blauwalg, maar weinig fosfaat. Daarnaast spelen factoren als doorstroming, breedte en diepte van het water een rol. Juist die verschillen tussen de zwemwaterlocaties maken één centrale, ‘one size fits all ‘- bestrijding van blauwalg zo lastig, of zelfs onmogelijk. En dan is er ook nog eens enorm veel variatie onder de blauwalgen zelf.

Oplossingen voor het blauwalgprobleem vragen dus een lange adem. Om in Rijswijk te blijven: de plas in het Wilhelminapark werd in 2016 helemaal drooggelegd. Het idee: water eruit, blauwalg eruit. En hopelijk voorgoed. Drie maanden lang lag de zwemlocatie droog, toen werd er weer water in gedaan. Met succes: vier jaar lang was het water heel helder en kon er probleemloos worden gezwommen in de plas. Na die vier jaar keerde de blauwalg hier helaas weer terug.

Het idee: water eruit, blauwalg eruit

Voor natuurzwembad De Put vroegen zwemvereniging RZV De Put en hengelsportvereniging Club Te Werve het Hoogheemraadschap van Delfland om oplossingen voor de blauwalg. Ecoloog Joep de Koning, sinds 17 jaar werkzaam bij het Hoogheemraadschap van Delfland, vertelt: “Wij gingen erover nadenken. En toen kwam ingenieursbureau Arcadis met een manier om de fosfaten uit het water te filteren.” In De Put zijn die fosfaten veel aanwezig. Dat komt onder meer doordat op de bodem in de Put vroeger bagger (met fosfaten) is gestort uit sloten in de regio.

Minder fosfaten betekent minder voedingsstoffen voor de blauwalg in de Put, en dus minder blauwalg. Maar hoe filter je fosfaten uit water? Het antwoord: ijzerzand. Uit eerdere experimenten, met grote installaties op de oever, was al gebleken dat ijzerzand fosfaten opneemt. De vraag was nu of het ook met kleinere installaties zou werken. “We wilden eigenlijk op zoek naar iets handzamers. Dat hebben we hier uitgeprobeerd.”

Blauwalg checken

Sinds 2006 wordt de hoeveelheid blauwalg door de waterschappen in de gaten gehouden; eerst door te checken op drijflagen. Sinds 2012 wordt het zwemwater van officiële zwemlocaties tijdens elk zwemseizoen, van 1 mei tot 1 oktober, door de waterschappen bemonsterd en in een laboratorium onderzocht op blauwalg en bacteriën. Van hun bevindingen doen de waterschappen verslag aan de provincies. Die bepalen vervolgens of mensen worden gewaarschuwd. Dat gebeurt op de borden bij de zwemlocatie en op zwemwater.nl. In Rijswijk zijn er drie officiële zwemlocaties: de Avonturenspeelplaats aan de Tubasingel, de Zwemplas in het Wilhelminapark en de Put.

En zo kwamen de onderzoekers op het idee van een zak met ijzerzand in het water. Het idee: een pomp in het midden zuigt het water van De Put door het ijzerzand. Het ijzerzand neemt vervolgens het fosfaat op en het water wordt weer naar buiten gepompt, schoon en wel. Joep: “In theorie was het verhaal heel goed.” 

Zo werkt de ijzerzandinstallatie: ‘vies’ water met fosfaten gaat erin, het ijzerzand adsorbeert de fosfaten en gezuiverd water komt eruit. - Delfland

Niet snel genoeg

Of het in de praktijk werkte? Niet helemaal. Joep: “Een conclusie van het onderzoek was dat het ijzerzand snel verzadigd raakt, en dan geen fosfaat meer opneemt.” De buitenste ‘schil’ van de zandsteentjes neemt snel fosfaat op, maar het binnenste werkt een stuk trager. Daarom wordt het water in de praktijk niet snel genoeg gezuiverd. Om een hele waterplas als de Put schoon genoeg te krijgen van blauwalg, zou je dus enorm veel ijzerzand in het water moeten hangen. Misschien wel zóveel dat er bijna geen ruimte meer is om te zwemmen.

Een ander inzicht dat het experiment opleverde: “Er waren allerlei toeters en bellen nodig om de zakken (uiteindelijk is de proef met twee zakken uitgevoerd, red.) erin te hangen. Er moesten hier kranen komen en boten om ze te verplaatsen. Duikers om voor een goede verankering te zorgen. Dus heel praktisch was het helaas niet”, aldus Joep. “Maar het idee van ijzerzand dat fosfaat bindt, dat werkt nog steeds.”

Hoe nu verder?

Ingenieursbureau Arcadis gaat nu aan de hand van de onderzoeksresultaten bepalen wat de volgende stappen zijn. En het Hoogheemraadschap van Delfland blijft zijn ‘stinkende best’ doen om bij te dragen aan onderzoek naar oplossingen tegen overlast door blauwalg: “Als het probleem van blauwalg is opgelost, geven we een heel groot zwemfeest.” En dan zullen de borden met waarschuwingen voor blauwalg ook verdwijnen.