10 dingen die veel mensen niet weten over de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië
Vandaag is de Nationale Herdenking 15 augustus 1945 en mag iedereen die dat wil de Nederlandse vlag uithangen. Op deze dag kwam er officieel een einde aan de Tweede Wereldoorlog, met de capitulatie van Japan. We mogen vandaag ook de slachtoffers in Nederlands-Indië herdenken. De meeste mensen weten dit wel, maar de volgende 10 historische feiten weet lang niet iedereen.
1. Burgemeester Bogaardt
De Rijswijkse burgemeester Archibald Th. Bogaardt, naar wie winkelcentrum In den Bogaard werd vernoemd, kwam uit Nederlands-Indië en maakte daar ook de oorlog mee. In Batavia, tegenwoordig Jakarta geheten, was hij voor het uitbreken van de oorlog wethouder van sociale zaken en waarnemend burgemeester. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij benoemd tot burgemeester van Batavia. Hoewel de naam van deze stad werd veranderd na de Indonesische Onafhankelijkheidsverklaring op 27 december 1941, zoals de meeste Nederlandse plaatsnamen in Indonesië, bleef de burgemeester Jakarta altijd ‘Batavia’ noemen.
2. Invloed op Rijswijkse bestuurscultuur
De Indische cultuur waarin hij gevormd was, beïnvloedde ook de bestuurscultuur in Rijswijk, zo vertelde burgemeester Bogaardt aan NRC op 29 september 1973: “Teamverband, spirit en teamgeest waren de uitgangspunten. Geen overdreven gezeur over iemand die een kwartier te laat komt en zo. Dat teamverband is er ook gekomen en heeft onmiskenbaar in planologisch opzicht harmonisch op de ontwikkeling van Rijswijk gewerkt.”
3. Nederlandse tradities
Indische Nederlanders (destijds een groep van zo’n 300.000 personen) waren sinds de eeuwwisseling officieel Nederlanders, én voelden zich dat ook. Hoewel ze aan de andere kant van de wereld woonden, draaide alles in de Nederlands-Indische cultuur om Nederland. Ze spraken niet alleen de taal en leerden de topografie van Nederland uit hun hoofd, maar vierden bijvoorbeeld ook het Sinterklaasfeest. Wat hen verder kenmerkte, was hun enorme loyaliteit aan het Nederlandse koningshuis.
4. Trouw aan Nederland
De Japanners hoopten aanvankelijk dat deze bevolkingsgroep met deels Aziatisch bloed deel zou willen maken van de Groot Oost-Aziatische Welvaartssfeer, een imperialistisch ideaal dat zij voor ogen hadden, maar veruit de meeste Indo’s bleven trouw aan Nederland. Tekenend is een groep Indo-jongeren die zich op 25 januari 1945 moest uitspreken voor Japan, dat weigerde en in de beruchte Glodok-gevangenis terechtkwam.
5. Het grote Indische zwijgen
De organisatie van de Nationale Herdenking roept dit jaar op om vooral niet té stil te zijn, ondanks de 1 minuut stilte die wel in acht wordt genomen. Want: “Het is al te lang stil geweest”. De mensen die de oorlog in Nederlands-Indië meemaakten, praatten er eenmaal in Nederland simpelweg niet over. Anders dan de Tweede Wereldoorlog in Nederland, is er aan deze periode op die plek van de wereld dan ook nauwelijks aandacht besteed op school en in media, zoals films. Vooral veel derde generatie-Indo’s zijn de laatste jaren in toenemende mate op zoek naar dit verzwegen gedeelte in hun familiegeschiedenis.
6. Buitenkampers
Volbloed Nederlanders kwamen in kampen, Indische Nederlanders (met deels Aziatisch bloed) leefden daarbuiten en werden ‘buitenkampers’ genoemd. Hun leven was niet veel makkelijker. Er was veel weerzin tegen alles wat Nederlands was.
7. Grootste scheepsramp allertijden
De grootste scheepsramp allertijden was niet met de Titanic, maar met de Junyo Maru. Dit Japanse vrachtschip werd op 18 september 1944 bij vergissing getorpedeerd door een Britse onderzeeboot. De Britten wisten niet dat er duizenden krijgsgevangenen aan boord waren, waaronder veel (Indische) Nederlanders. 5600 mensen kwamen om het leven: bijna vier keer zoveel als bij het zinken van de Titanic.
8. Bersiapperiode
Na de capitulatie van Japan en het uitroepen door Soekarno van de Indonesische onafhankelijkheid volgde er een bloedige periode, waarin Nederlanders en Indische Nederlanders massaal werden aangevallen of zelfs gelyncht door pemoeda’s (nationalistische Indonesische jongeren op Java). Deze periode is later de Bersiapperiode gaan heten (over het gebruik van de term ‘Bersiap’ was begin 2022 veel discussie in de media. Volgens sommigen zou de term racistisch zijn). Er zijn gruwelijke ooggetuigenverslagen bekend van hoe mensen in die periode aan hun einde kwamen. Ook jonge kinderen werden gedood. Om bescherming te zoeken, betrokken veel (Indische) Nederlanders de voormalige Jappenkampen.
9. Vergoeding
Na de Tweede Wereldoorlog en de Bersiapperiode, begon voor de (Indische) Nederlanders een strijd voor erkenning van hun leed en voor compensatie van de materiële oorlogsschade. De Nederlandse overheid was hier, anders dan voor de oorlogsschade in Nederland zelf, heel terughoudend mee. De financiële compensatie kwam tergend langzaam op gang voor de getroffen (Indische) Nederlanders; voor velen kwam ze zelfs te laat. Hier verscheen later een boek over: Indisch verdriet. Strijd om erkenning (2014) van H.Th. Bussemaker.
10. Repatrianten
Ook na de Indonesische Onafhankelijkheidsverklaring bleef Indonesië erg anti-Nederlands. Dat is de reden dat in de periode 1945-1968 honderdduizenden Indische Nederlanders naar Nederland emigreerden, of eigenlijk: repatrieerden (‘naar het vaderland terugkeren’). Officieel was Nederland immers hun vaderland, hoewel velen er nog nooit waren geweest.
Nationale Herdenking
De Nationale Herdenking vindt plaats op maandag 15 augustus om 19.00 op het veld bij het Indisch Monument in Den Haag (Prof. Teldersweg). Voor het eerst zal de herdenking ‘s avonds plaatsvinden en door de NOS ‘s avonds live worden uitgezonden. De herdenking is voor iedereen vrij toegankelijk. Meer info: www.15augustus1945.nl.
Geraadpleegde bronnen voor dit artikel: Istori Kita, historiek.net, dewereldvandeoost.nl, 75jaarbevrijding.nl, archief.gastdocenten.com/buiten-de-zogenaamde-jappenkampen/, methodem.nl, NRC.nl, wikipedia.nl, H. Th. Bussemaker (2014), Indisch verdriet. Strijd om erkenning.
