ZID Theater viert dertigjarig jubileum met Re-Dreams

Shirley Brandeis

De avond van het interview staat het gezelschap in Podium Mozaïek op het toneel. Een gezelschap met veelal jonge spelers en makers, die uit tal van landen voor een betere toekomst naar Nederland kwamen. NO FEAR heet de voorstelling, dat onderdeel is van het jaarlijkse internationale Explorez Festival. “Bij ons ben je niet exotisch,” zei Karolina Spaic in een ander interview, doelend op de diversiteit bij ZID. “Wat nu opeens erg in is, diversiteit en inclusiviteit, is bij ons al dertig jaar de standaard. Wij waren pioniers met onze gemengde groep acteurs,” vertelt ze in de Bos en Lommerse broedplaats waar ZID repeteert en komende vrijdag, zaterdag en zondag in eigen zaal optreedt met een jubileumvoorstelling.

ZID-theatertaal

Zelf kwam Spaic in de jaren tachtig vanuit Servië naar Nederland om haar manier van theater willen maken verder te ontwikkelen. Een ontmoeting met de zojuist in New York afgestudeerde acteur Sebo Bakker werd de basis voor ZID Theater én voor een langdurige relatie waaruit net zo creatieve dochter Lara voortkwam. Een bijzonder theater, zoals gezegd meerdere malen onderscheiden (de foto met het koninklijk huis hangt trots aan de muur), met een eigen taal: de ZID-theatertaal waarin het fysieke spel, tekst, muziek en videobeelden samen een theatrale wereld neerzetten die alles behalve klassiek is. Karolina: “Bij ons gaan, zoals in het leven zelf, perfectie en imperfectie hand in hand.” Een theatrale wereld ook waar de zogenoemde vierde muur (het publiek) doorbroken wordt, oftewel waar het publiek onderdeel van het geheel is. Wat een bijzondere ervaring kan opleveren.

Spiraal

ZID paste en past vaak niet binnen de kaders van wat kunst zou moeten zijn, volgens beleidsmakers dan. Nog altijd lopen ze vooruit op de culturele zaken door nu jonge statushouders een podium te bieden. Waar de overheid vindt dat deze ‘iets nuttigs’ moeten doen, laten ze bij ZID zien dat ze gewoon hun vak, dat van kunstenaar, mogen uitoefenen. Is de cirkel, van bewoners in de Kolenkit naar statushouders, hiermee rond? Spaic schudt haar hoofd. “Dat suggereert dat we klaar zijn. Ik zou het eerder een spiraal willen noemen. Weer werken we met een groep jonge kunstenaars, weer kunnen we deze mensen stimuleren en een podium geven. Zo beginnen we steeds opnieuw; vandaar de spiraal en niet de cirkel. Voor ons is het heel gewoon dat je werkt met de mensen die er op dat moment zijn. In de jaren negentig waren dat buurtbewoners. Nu de buurt het beter doet in alle statistieken, zijn het de vele nieuwkomers.” 

Al kijken ze met dit interview en komende dagen met Re-Dreams, gebaseerd op hun allereerste voorstelling Dreams, met plezier terug, liever kijken ze vooruit. Spaic: “We zijn ouder, minder naïef, dertig jaar ervaring rijker en heel bewust kijken we nu naar wat de jonge mensen waarmee we werken mee zullen nemen in hun eigen praktijk. We willen doorgeven, zodat anderen hun eigen ding ervan kunnen maken.” Grinnikend: “We dachten dertig jaar geleden dat de wereld op ons zat te wachten. Al weet ik nu dat dat niet zo was, toch geven we iets mee. Van betekenis zijn is alles, hoe ontastbaar dat ook klinkt, en dat doen we. Los van het feit of een voorstelling nu de beste van de wereld is, het maakt vaak iets los bij mensen. De momenten dat publiek ontroerd was, waren de mooiste momenten. Neem de voorstellingen vlak na de oorlog in de stad Mostar, aan de Kroatische kant. Het was het eerste culturele event waarbij Bosniërs en Kroaten weer samen waren. Het voelde als een ritueel van verzoening.”

In tranen

Krachtige emoties zijn ook in eigen land te vinden. “Toen we een keer met ons cultureel diverse gezelschap in het Gooi waren, vroeg men waar we vandaan kwamen. Ze dachten uit het buitenland. Men had geen idee wat te verwachten van dit gemengde gezelschap, dat hen uiteindelijk wegblies. Mensen in het publiek waren in tranen.” En zo maakt ZID jaar na jaar de wereld een beetje mooier. Bakker: “Of het nu groot of klein is, die betere wereld wil ik blijven creëren, aan blijven bijdragen. Ik ben me steeds meer bewust dat we op deze aardbol samenleven en wat het betekent ervoor elkaar te zijn. Als acteur heb ik die wereld om me heen nodig, om te begrijpen waarom ik de dingen doe die wij doen bij ZID.” Ook Bakker is minder naïef. “Ik merk dat ik stiller word, minder schreeuw. Vroeger was ik verbetener, nu heb ik vaker een glimlach. Je weet dat de dingen zijn zoals ze zijn.”

Máxima

Ze hadden ook MOST kunnen heten, brug in het Servisch. Bruggenbouwers worden ze vaak genoemd, door mensen om hen heen, door mensen die hun een erkenning geven in de vorm van een lintje, oorkonde of foto met koninklijke hoogheden. Spaic: “Na dertig jaar merk je dat je meer een brug bent geworden. Dat je een essentiële functie hebt om jonge kunstenaars met al je ervaring, tools en methodiek te helpen om op hun eigen manier verder te gaan.” Bakker: “De erkenning vanuit het koningshuis, het bezoek aan het paleis en dat van Máxima aan de Kolenkitbuurt, zie ik als de grootste in dertig jaar tijd. Niet omdat ze de koning en koningin zijn per se, maar omdat het sociale erkenning was.” Erkenning voor dat wat ZID met en voor mensen doet. Neem die eerste keer in 2014, toen de Stadsschouwburg vol zat voor een voorstelling van ZID. Bakker: “In het publiek zat de buurt! Al die mensen uit wat toen nog een achterstandswijk werd genoemd, mensen die ook nog nooit in die schouwburg waren geweest… Toen was ik kippenveltrots.” 

Meer informatie over ZID Theater – City Arts & Performance Center en over de voorstelling Re-Dreams op vrijdag 20 mei, zaterdag 21 mei en zondag 22 mei kunt u vinden op www.zidtheater.nl.