Meer bewustwording over legionellabesmettingen na ramp van 1999

Door Jordy Gomes

Tijdens de Westfriese Flora in Bovenkarspel voltrok zich in Nederland een stille ramp. In de periode van 19 tot en met 28 februari 1999 raakten bezoekers van de Flora met legionella besmet via verneveld water uit een bubbelbad. Het water in dit bad was gevuld met een brandslang, waarin zich de agressieve legionella pneumophila-bacterie ontwikkelde. Het leidde destijds tot 206 ernstig zieken en 32 doden. Vandaag de dag zijn er nog steeds duizenden besmettingen en honderden doden per jaar te betreuren aan legionella, en met de ramp in Bovenkarspel dit jaar vijfentwintig jaar geleden, luidt Stichting Veteranenziekte de noodklok. De patiëntenorganisatie stuurt in haar jubileumjaar aan op meer bewustwording en transparantie op het gebied van de Nederlandse gezondheidszorg.

Bacterie

Legionella is een soort bacterie die ziektes kan veroorzaken bij mensen. De bacterie komt onder meer voor in stilstaand water, zoals in waterleidingen, airconditioningsystemen, sproeiers en warmwaterkranen. Legionella kan een ernstige longontsteking veroorzaken die ook wel Legionellose of Veteranenziekte genoemd wordt. Veteranenziekte komt op dit moment zo’n vijfhonderd keer per jaar voor in Nederland. De legionellabacterie veroorzaakt bij sommige mensen milde, griepachtige klachten die na een paar dagen weer verdwijnen. In zeldzame gevallen kan de bacterie leiden tot een ernstige longontsteking of zelfs overlijden. Er is geen vaccin beschikbaar tegen deze bacterie, maar behandeling met antibiotica is wel mogelijk.

Permanente stempel

Voor Hanneke Vingerhoed uit Enkhuizen is het vijfentwintig jaar geleden dat ze besmet raakte met legionella tijdens de zogeheten ramp in Bovenkarspel. “Ik ben destijds vier dagen flink ziek geweest, terwijl niemand echt wist wat het was”, laat ze weten. “Ik sukkelde al jaren met mijn longen, waardoor de klap nog harder aankwam. Gelukkig heb ik het overleefd, al zijn de complicaties nooit weggegaan. Mijn kortademigheid blijft bij zeventigprocent longinhoud. Daarom ga ik momenteel twee keer per week naar de COPD-therapie hier op de Molenweg in Enkhuizen. Het gaat nu redelijk, maar het blijft een periode die een permanente stempel op mijn leven heeft achtergelaten.”

‘Een periode met veel leed’

Ook Paul Botman sr. heeft vijf dagen lang te maken gehad met een koorts van veertig graden, als gevolg van de legionellabesmetting. “Destijds ben ik vele kilo’s kwijtgeraakt, maar gelukkig knapte ik na ongeveer vier weken weer op en heb ik sindsdien nooit meer ergens last van gehad,” vertelt Paul. “Onze elektricien, Ruud Vermolen, was ook ernstig ziek en was uiteindelijk de eerste die aan de besmetting is overleden. Nadat het nieuws bekend werd, belden veel mensen mij om het te vertellen, maar ik had het al vernomen via de radio. Het blijft een bizarre periode met veel leed en nare herinneringen.”

Bewustwording

Meer bewustwording rondom legionella is volgens Stichting Veteranenziekte een must. “Het treft allang niet meer alleen ouderen of mensen met onderliggend lijden. Bovendien zijn de (lichamelijke) restklachten na een besmetting langdurig en vaak zelfs blijvend”, aldus vice voorzitter Diana Snijder. Het ziektebeeld na een legionellabesmetting lijkt op dat van Corona. Waar op covid direct getest wordt bij huisartsen, GGD en in ziekenhuizen, is dat voor legionella nog altijd niet het geval. Zonde vindt Snijder, aangezien het om een simpele antigenen urinetest gaat en mensen met klachten binnen vijftien minuten een legionellabesmetting kunnen uitsluiten of niet. Wat volgens de stichting al zou helpen is in elk ziekenhuis een folder op de longafdeling zodat de zoektocht naar adequate informatie door bijvoorbeeld het RIVM wordt vergemakkelijkt. Voorlopige data van RIVM laten zien dat het aantal meldingen over 2023 nog niet compleet is. Deze cijfers wijken flink af van wat de stichting aan aantallen doorkrijgt vanuit de techniek en wetenschap. Daarnaast vermeldt het RIVM niet het (toenemend) aantal jaarlijkse doden.

Onzichtbaar gevaar

Dat de legionellabacterie echt een onzichtbaar gevaar vormt, wordt duidelijk uit het feit dat na een besmetting bijna nooit de veroorzakende partij wordt gevonden. Sporadisch is de afgelopen decennia een bubbelbadenbedrijf, waterzuiveringsbedrijf of CV-ketelbedrijf verantwoordelijk gehouden, dus voor veel slachtoffers is niet duidelijk waar een besmetting is opgelopen. “En dat zorgt voor een blijvende angst bij mensen die zich bij onze patiëntenorganisatie melden”, merkt Snijder. “Was het tijdens de talloze wandelingen met de hond langs het gebouw met die koeltoren? Gebeurde het in het zwembad of op de camping? Het gevaar van een legionellabesmetting is letterlijk onzichtbaar en blijft voor achterdocht en angst zorgen bij mensen die er ooit erg ziek van zijn geworden.”