Onno Lassooy maakte boek over zijn schoonopa die oorlogsverslaggever werd voor de SS
ZWANENBURG – Het zal je gebeuren, je schoonopa had zich in de Tweede Wereld Oorlog aangesloten bij de SS. Daar ben je als familie niet blij mee. Sterker, het wordt na de oorlog een ver weggestopt familiegeheim. Onno Lassooy doorbrak de stilte en schreef een indringend boek over Willem Zwagers, de opa van zijn vrouw. Die was een van de weinige Nederlandse tekenaars die als Kriegsberichter (oorlogsverslaggever) de ‘heldendaden’ van de Duitsers in beeld moesten brengen voor het Nederlandse publiek. Het boek ‘Getekend voor het leven, het verzwegen oorlogsverleden van opa, Kriegsberichter bij de SS’ is nu te koop.
Potlood als wapen op het slagveld
Onno Lassooy heeft altijd al een voorliefde gehad voor geschiedenis. Maar een boek schrijven over een SS’er die ook nog eens familie is, stond niet op zijn lijstje van mogelijke onderwerpen.
Getekend voor het leven, het verzwegen oorlogsverleden van opa, Kriegsberichter bij de SS
“Het is ook niet echt een onderwerp waar je je vingers aan wilt branden. Als er iets of iemand fout is geweest, dan is het de SS wel. Het waren ook SS’ers die de vernietigingskampen bemanden en daarmee verantwoordelijk voor miljoenen moorden”, vertelt Onno.
Opa Zwagers
Onno Lassooy heeft ook familieleden verloren aan de Holocaust. “Nog niet zo lang geleden vertelde mijn Joodse tante me wat zij als kind heeft doorgemaakt. Haar ouders zijn vergast. Ook mijn eigen grootouders hebben als Amsterdammers geleden in de oorlogsjaren. Ondanks mijn besef van wat de Duitsers en collaborerend Nederland hebben aangericht, wilde ik het oorlogsverleden van opa Zwagers onderzoeken en opschrijven. Ook deze kant - juist omdat we er veel minder van weten - is belangrijk voor de geschiedschrijving.’ Wat bewoog Zwagers destijds om te ‘tekenen’ voor de Duitsers? Na 7 jaar onderzoek blijkt het allemaal minder zwart/wit dan ik dacht.”
Passie voor geschiedenis
Als kind las Onno al over de Egyptenaren, de Grieken, Romeinen, Napoleon, de wereldoorlogen. “Het was zo’n beetje het enige vak op school waar ik echt luisterde en zin had in huiswerk. Mijn boekenkasten staan dan ook vol met geschiedenisboeken. Ik heb voor het communicatievak gekozen, maar als ik opnieuw voor de keuze zou staan, was ik archeoloog of geschiedenisleraar geworden.”
‘Foute kant’ belicht
“Toen ik begon aan m’n zoektocht, hoopte ik uiteraard niet dat opa Zwagers verschrikkelijke dingen op zijn geweten had. Maar als geschiedenisvreter wil je het toch allemaal weten. Hoe, wat, waar en… waarom? Onbedwingbare vragen. En juist dat het gaat over de ‘foute’ kant maakt het verhaal interessanter en belangwekkender. We worden we overstelpt met boeken en films over de geallieerde kant. Over de foute kant is veel minder te zien of te lezen. Logisch, want verliezers hebben zelden behoefte om met hun verhaal naar buiten te treden.” Dat bleek ook wel bij de enkele oud-SS-ers die hij nog wist op te sporen. Het kostte veel moeite hen te overreden om hun verhaal te vertellen. Dat zijn schoonopa een van hen was, hielp.
Herhaling voorkomen
Onno vindt de verhalen van de nationaalsocialisten even belangrijk als de verhalen over de verschrikkingen van de Holocaust. “Om van te leren en herhaling te voorkomen. ‘Wie het verleden niet kent, zal de fouten herhalen’ is een bekende uitspraak. Achteraf gezien is het makkelijk om nationaalsocialisten en collaborateurs te veroordelen. Maar wie zich in de (voor-)geschiedenis verdiept, merkt dat de argumenten om in de jaren dertig op de NSB (gewoon een democratische partij) te stemmen gevaarlijk herkenbaar zijn. Ook in onze tijd, waarin populisme geen vies woord meer is. Juist om te voorkomen dat we nogmaals in de val van propaganda en een destructieve dictatuur lopen, zijn de verhalen van deze ‘gewone’ mensen die Hitler volgden belangrijk. Het verhaal is te bijzonder om niet te delen. En zoals ik in dit boek nog vaak zal herhalen: je kunt nazaten niet de fouten van hun voorouders verwijten. Veel kinderen van ‘foute’ ouders leven tot op de dag van vandaag met schuld en schaamte. Ook zij zijn slachtoffers van de oorlog.”
Gewone Nederlander
Zwagers en zijn gezin woonden in Zwanenburg. “Hij was een gewone Nederlander, religieus, vader van vier kinderen, en vertrok desondanks naar het onbekende, verre Oostfront. Bijzonder ook omdat hij vocht met het potlood. Oorlogsverslaggever én soldaat. Er zijn slechts twee Nederlanders die deze functie tot de laatste dag van de oorlog hebben uitgevoerd. En met ‘verve’… Het was zowel het hoogtepunt als het dieptepunt van Zwagers’ leven”, aldus de auteur.
Rauwheid van het slagveld
Het boek vertelt het bijzondere verhaal van ‘stamboeknummer 48813’. In feite een gewone (Zwanen)burger, waarbij zijn lidmaatschap van de NSB hem helpt aan werk als schilder bij de Amsterdamse bouwmaatschappij. Bij de inval in 1940 wordt ie net als bijna alle NSB-ers opgepakt. Hij wordt ingesloten in de Ripperdakazerne in Haarlem. Die ervaring zal hem gesteund hebben om zich aan te melden voor het Nederlandse Vrijwilligerslegioen.
Vanwege zijn tekentalent wordt Willem Zwagers reclametekenaar en aangesteld als Kriegsberichter. Het potlood wordt zijn wapen. Die wel wordt ingezet ter meerdere eer en glorie van de overheerser. Een foto registreert immers genadeloos de rauwheid van het slagveld. Terwijl je op een tekening dingen kunt weglaten of toevoegen.
Toch laten de tekeningen van Zwagers niet expliciet de Duitsers zien als glorieuze overwinnaars. Er spreekt eerder een zwarte, grimmige sfeer uit. De luchten zijn vaak inktzwart. Het moet voor de Zaanse schilder ook loodzwaar geweest zijn in het spervuur te moeten tekeningen. Waarbij je soms ook zelf een geweer in je handen gedrukt kreeg als de nood aan de man kwam.
Behangplaksel als voedsel
Onno Lassooy is erin geslaagd een boeiend, waargebeurd historisch verhaal te maken. Het boek leest vlot weg en verrast de lezer keer op keer met bijzondere feiten over hoe een Nederlander zich als (een van de 25.000) vrijwilliger aansloot bij de Waffen SS. En vervolgens als Kriegsberichter naar het Oostfront ging. Onno schuwt daarbij niet de kille hardheid uit die tijd te beschrijven. Zoals de inwoners van Leningrad die behangplaksel als voedsel eten omdat er niets anders was.
Te koop
Het feit dat Zwagers geen gewone soldaat was, maar (propaganda-)tekenaar, maakt zijn levensverhaal voor Onno als grafisch ontwerper extra interessant. Het boek is prachtig vormgegeven. Het is geheel in full colour en bevat meer dan 100 afbeeldingen, waarvan 40 tekeningen van Zwagers die Onno terugvond. Ook het kaartmateriaal met daarop de ‘Werdegang’ van Zwagers is van eigen hand. Een genummerd en gesigneerd exemplaar, 272 pagina’s, is nu al te bestellen op www.uitgeverijscribo.nl. Of te bestellen op Bol.com. De prijs bedraagt 29,90 euro. Het ISBN nummer is: 9789090327860.
