Boek: Het eiland van Anna - familiegeschiedenis onderzocht door contact met schrijver
Schokland en de geschiedenis van een thuis
Door: Simon Tol, Edam
Historicus en schrijfster Eva Vriend heeft de afgelopen 3 jaar onderzoek gedaan naar de geschiedenis van Schokland en de levensloop van vissersdochter Anna Diender. Hiervoor verrichtte Eva literatuur- en archiefonderzoek en tijdens diverse ‘verhalenmarkten’ sprak ze met Schokker nazaten waaronder Simon Tol uit Edam. Dit alles vormde de bron voor het boek: Het eiland van Anna.
In 1859 werd Schokland op last van de regering ontruimd omdat het door de bittere armoede en vele overstromingen onverantwoord was daar nog langer te blijven wonen. Om in aanmerking te komen voor een schadeloosstelling moesten de bewoners hun huizen afbreken en meenemen. Dit om te voorkomen dat ze later weer terugkeerden. Bovendien moest men het eiland voor 1 juli van dat jaar verlaten hebben. Met hun weinige bezittingen vestigden zij zich voornamelijk in plaatsen rond de Zuiderzee.
De meeste Schokkers (ruim 470) trokken naar Kampen en gingen wonen in het buurtschap Brunnepe. Daarna volgde Vollenhove (ca. 130), Edam-Volendam (ca. 35), Urk (25) en ongeveer 10 personen vestigden zich in Nijverdal om te gaan werken in de textielindustrie. Tegenwoordig komen er nog steeds veel achternamen in Edam-Volendam voor die van Schokker oorsprong zijn. Denk aan Bien, Kluessien, Mastenbroek, Mossel, Smit, Sul (Silven), van Vlaanderen en Visscher/Visser.
In november 2022 kwam ik in het Volendams Museum tijdens de verhalenmarkt in gesprek met Eva. Dit leidde ertoe dat ik in de familiegeschiedenis van mijn betovergrootouders Pieter Visscher en Maria Koek ben gedoken.
Op 19 mei 1859 kwamen de gezinnen van Pieter Visscher/Maria Koek en Louwe Klappe/Jacoba Diender met hun schip aan in de haven van Edam en trokken tijdelijk in bij weduwe Grietje Laan op de hoek Grote Kerkstraat/Vijzelstraat (vroeger woonde daar familie van Vliet). Ze pakten snel door en al in juli werd er een erfpachtovereenkomst gesloten met de gemeente. Vervolgens hebben ze een twee-onder-een-kapwoning gebouwd op de plaats van de huidige nummers 28-30 aan het Oorgat. Pieter en Louwe gingen weer aan het werk als visser maar ook in Edam bleef het leven zwaar en was het moeilijk om rond te komen.
Vissers en Visscher
In 1868/1869 sloeg het noodlot toe en overleden vader en moeder Visscher binnen een half jaar na elkaar. Albert, Jacob, Willem en Eva werden opgenomen in het Katholieke Weeshuis aan de Voorhaven, daar waar nu de Koningshoeve staat.
Eva kwam al na een paar weken te overlijden, ze werd slechts 13 jaar oud. Albert, Jacob en Willem bleven tot ze meerderjarig werden (20 jaar) in het weeshuis. Het moet een bijzonder zware tijd geweest zijn voor de kinderen door het gemis van hun ouders en het strenge regime in het weeshuis.
Oudste broer Jan hoefde het weeshuis niet in omdat hij al bijna meerderjarig was. Hij ging vissen met het schip van zijn vader en verhuisde naar Volendam. Als enige hield hij de naam Visscher aan, de anderen gebruikten later Visser als achternaam.
Willem ging leren
Albert en Jacob gingen ook werken in de visserij, maar Willem brak met deze traditie. Hij kon goed leren en zijn broers Jan en Albert stimuleerden hem de lerarenopleiding te gaan volgen in Edam, op hun kosten. Het is heel bijzonder dat zijn broers dit voor hem deden, in een tijd dat ze het zelf ook financieel zeer moeilijk hadden. Willem zakte helaas voor zijn eindexamen en wilde geen tweede poging meer doen. Om zijn broers niet langer tot last te zijn, ging hij het leger in en vestigde zich in ‘s-Hertogenbosch. Er wonen daar nog steeds vele nazaten van hem.
Liefde in het weeshuis
Jacob Visser (1861-1944) was mijn overgrootvader en was de eerste van het gezin Visscher die niet op Schokland werd geboren. In 1890 trouwde hij met Elisabeth Keuken (1864-1943) en ging wonen aan het Zuideinde te Volendam. Hij leerde Elisabeth kennen in het weeshuis. Ook zij was al jong wees geworden en woonde daar met haar zussen Geertje en Grietje. Deze foto is de enige die van hen bekend is. Mogelijk gemaakt in 1915 toen ze 25 jaar getrouwd waren.
Jacob was de opa van mijn moeder Jopie Tol-Visser en van de in Edam bekende winkeliers Nico Visser (schoenen), Theo Visser (ijzerwaren) en Piet Visser (groenten, tegenwoordig de zaak van zoon Gerard Visser).
Op zoek naar een ‘thuis’
In Het eiland van Anna brengt Eva aan de hand van het leven van vissersdochter Anna Diender het verdwenen eiland Schokland tot leven. Ze vertelt over de ontberingen, de vele overstromingen en de dramatische ontruiming in 1859. Over wortels, migratie en identiteit. Maar bovenal gaat het over hoe iedereen op zoek is naar een ‘thuis’. En dat kan ook, zoals bij vele Schokker nazaten, een eiland zijn dat allang niet meer bestaat.
Voor iedereen die geïnteresseerd is in (familie)geschiedenis is dit boek een must om te hebben. Het eiland van Anna is in Edam verkrijgbaar bij boekhandel ’t Pakhuys en in Volendam bij boekhandel Jan Cas.
