Barre Praat - Over onze streektaal (105)
Het vuil en zo
‘Onkruid vergaat niet’: ik ken de uitdrukking als zelfspot uit de mond van een krasse knar. Onkruid: de dichteres Ida Gerhardt (1905-1997) heeft er een mooi sonnet aan gewijd. Het heet ‘Lof van het onkruid’; het staat in een bundel die ze in 1974 publiceerde. Google het maar eens, lezer!
Merkwaardig eigenlijk: het is een woord met een ongunstige betekenis.
Net zoals onder meer: onmens, onding, onheil, ongein, onweer, onraad.
Maar Gerhardt keek dus anders tegen dit groen aan.
Daarmee ging ze in tegen de gangbare opvatting dat onkruid bestreden moest worden. Gewied of bespoten, of het nu tussen gewas stond of op een erf.
Het streekwoord voor ‘onkruid’ is: vuil. Ook een veroordelende term.
Op een erf kan het dan gaan om; gras, zevenblad, muur (muurt in de streektaal), paardensla, hondsdraf, perzikkruid, brandnetels (brannetels) en nog veel meer groen grut.
‘Vuil’ is een volksterm, geen wetenschappelijk woord. Volkstermen zijn laagdrempelige woorden voor leken. Het zijn soms ook verzamelwoorden en die zijn, uiteraard, niet-specifiek.
Andere soortgelijke volkstermen, evenmin wetenschappelijk, zijn: het kwaad en: de stekel.
‘Het kwaad’ is de volkse aanduiding voor: meeldauw. Je hebt valse en echte meeldauw. ‘Kwaad’ staat hier niet voor: boos maar voor: slecht.
Het gaat om schimmelziekten waar een druiventuinder flink last van kan hebben.
En ‘de stekel’ is volgens van Dale een puntige uitwas, een doorn, in rozen b.v. Ook een logische term. Maar in de streektaal slaat het op een hele plant, de akkerdistel.
Een plant die uit het land verwijderd moet worden. Dat gebeurde met de hand, met een ‘stekelepluk’, een houten werktuig dat oogde als een grote, lange tang.
Henk Tetteroo
Reacties
Mw M.Sauer- de Hoog (Naaldwijk) mailde o.m. een uitspraak van haar moeder: ‘Het pikkelt’ (neerslag tussen hagel en sneeuw in). En een van haar vader: ‘Wat zeggie? As je valt dan leggie’. De eerste is misschien familietaal, de tweede een vrij algemene dooddoener.
Reacties blijven van harte welkom. Schrijf naar: Boliviastraat 20,
2622 BL DELFT.
Of mail naar: H. Tetteroo@gmail.com.
Iedereen krijgt antwoord!
