Gejus verzamelt spellen en puzzels uit de oorlog: ‘Ontroerend’
HAZERSWOUDE - ‘U heeft toch getelefoneerd tijdens het luchtalarm, vijf plaatsen terug.’ ‘Getroffen door een granaatscherf, drie beurten wachten.’ Deze variant van het ouderwetse ganzenbord maakt deel uit van de verzameling spellen en puzzels uit de Tweede Wereldoorlog van Gejus van Diggele (75) uit Hazerswoude-Dorp.
Door Marieke Roggeveen
Als kind al verzamelde Van Diggele van alles. Niet wetende dat dit zou uitmonden in een indrukwekkende verzameling van spellen en puzzels, die rond de Tweede Wereldoorlog zijn gemaakt. Op dit moment bevat zijn database meer dan 4.500 spellen en puzzels uit 46 landen, waarvan bijna 3.000 uit eigen collectie. In 1993 kocht Van Diggele zijn eerste spel: “Een Duits kwartetspel met afbeeldingen van de nieuwe legeruniformen van Duitse militairen. Toen ik hier meer over wilde weten, ontdekte ik dat er over de oorlog van 1940-1945 vele duizenden publicaties zijn verschenen, waarvan slechts twaalf boeken over spellen en puzzels. Ik vond het belangrijk om hier aandacht aan te schenken en begon de verzameling. Waarom ik dit belangrijk vond? Een spel is niet alleen een vorm van tijdverdrijf, maar geeft ook een weerspiegeling van de tijd waarin het gespeeld werd.” Op het scherm toont Van Diggele enkele spellen uit WO II, met voor zichzelf sprekende namens als ‘Bomb Berlin’, ‘Onderduikspel’ en ‘Fangt den Schwarzhändler’. Ook de puzzels geven een goed beeld van die periode, evenals de zelfgemaakte spellen die veel over de gevoelens van mensen in oorlogstijd vertellen. Zoals het kaartspel waarbij foto’s van de koninklijke familie op stukjes karton zijn geplakt. Heel bijzonder zijn ook de kaartspelen die door gevangenen in concentratiekampen zijn gemaakt. Dit deden zij door met een potloodje de afbeeldingen op de achterkant van lege sigarettendoosjes te tekenen.
‘Hij wilde het mij geven, om het verder te vertellen’
Bij de afbeelding van een zelfgemaakt schaakspel vertelt de verzamelaar: ”Dit spel kreeg ik van een vroegere ingenieur die in de oorlog verplicht tewerkgesteld werd in Frankrijk. Samen met een Belgische elektricien moest hij verdedigingswerken voor de Duisters bouwen. Nadat ontdekt werd dat zij de boel saboteerden, sloegen de twee mannen op de vlucht.” Ze kwamen een heel eind, maar helaas niet ver genoeg, weet Van Diggele: “Opeens gingen schijnwerpers aan en werden ze beschoten, de elektricien werd dodelijk getroffen. De ingenieur nam het knapzakje met spullen van zijn maat mee en wist met hulp van een spoorwegambtenaar per trein te ontsnappen. In het knapzakje zat dit schaakspel: de pionnen zijn gemaakt van restjes isolatiemateriaal, doorzichtig en zwart, en het kistje van afvalhout. Na een lezing in Antwerpen vertelde de oude man dat hij mij dit wilde geven, samen met het bijbehorende verhaal. Zodat ik het verder kon vertellen. Dit was een heel ontroerend moment.” Ter afronding toont de verzamelaar enkele items die na de bevrijding zijn uitgebracht, waaronder ‘Het Bevrijdingsspel’ en de legpuzzel ‘Wij zijn weer thuis’, met een afbeelding van Paleis Soestdijk. Na ruim 30 jaar verzamelen en onderzoeken, hoopt Van Diggele in 2025 een virtueel museum te openen waar (gratis) steeds meer spellen en puzzels te zien zullen zijn. Compleet met aanvullende achtergrondinformatie. “Om beter te kunnen begrijpen waarom de spellen en puzzels zo zijn gemaakt, wat ze voor mensen hebben betekend en hoe ze de herinneringen aan deze vreselijke oorlog levend houden.” Wie zin en tijd heeft om als vrijwilliger vanuit huis aan het museum mee te werken, bijvoorbeeld met speurwerk op internet, fotograferen, fotobewerking in Photoshop, onderzoeken, beschrijven en/of organiseren, kan een e-mail sturen: gejusvd@xs4all.nl
