Historisch Haarlem: de bevrijding in Haarlem

Gemeente Haarlem

Op 4 mei is op de radio te horen dat de Duitsers zich gaan overgeven. Die avond gaan de eerste Haarlemmers al de straat op om het nieuws te vieren. Nog wel wat voorzichtig, want de Duitsers zijn nog niet weg uit de stad.

Op 5 mei is er geen houden meer aan. Overal in de stad wapperen weer Nederlandse vlaggen. Mensen dansen en hossen door de straten. Na vijf jaar oorlog en een lange hongerwinter is de blijdschap over de bevrijding onvoorstelbaar groot.

Feestende mensen op de Zijlweg na de bevrijding (beeld: NH Archief)

Een kogelgat in de V&D

Hoewel de oorlog voorbij is, vallen er in die eerste dagen na de bevrijding ook in Haarlem nog slachtoffers. In de Grote Houtstraat openen Duitse militairen het vuur tussen de feestende mensen, waardoor twee mensen omkomen. Een vrouw die als 14-jarig meisje de bevrijding meemaakte, schrijft dat de soldaten zich in de mensenmassa bedreigd voelen en in het wilde weg beginnen te schieten: “We doken in portieken. Nog vele jaren bleef een kogelgat in de bovenste verdieping van Vroom en Dreesman een ‘aandenken’ aan de paniektoestand.”

Intocht van de Canadezen

Veel Haarlemmers wachten vol spanning op de komst van de Canadese bevrijdingstroepen en het vertrek van de Duitsers. Op 8 mei is het zover; de Canadezen komen vanuit Amsterdam Haarlem binnenrijden. Langs de straten staan rijen en rijen enthousiaste mensen om hen te verwelkomen. De bevrijders krijgen bloemen. En op hun beurt delen ze chocola en sigaretten uit. Jongens en meisjes mogen meerijden op de wagens.

Intocht Canadezen op de Zijlvest (beeld: NH Archief) 

NSB’ers

Mensen die aan de kant van de Duitsers stonden, worden massaal gearresteerd. Vaak onder grote belangstelling van Haarlemmers, die daarbij roepen: ‘1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, alle NSB’ers in de Bakenessergracht!”

‘Moffenmeiden’ (meisjes en vrouwen die een relatie hadden met een Duitse soldaat, of hiervan werden verdacht) worden ook in Haarlem publiekelijk kaalgeschoren en uitgejouwd.

De grafsteen van de beruchte NSB’er en politieagent Fake Krist wordt ook aangepakt. Hij werd op 25 oktober 1944 door het verzet doodgeschoten op de Westergracht. Als vergelding werden op de Westergracht tien Nederlanders gefusilleerd en vier huizen in brand gestoken. De tekst waarin hij wordt omschreven als ‘onze beste huisvriend en kameraad’ die door ‘laffe moordenaarshand’ is gevallen, wordt van zijn grafsteen gebeiteld.

Emotioneel weerzien

Tijdens de oorlog zijn vele Haarlemse mannen in Duitsland tewerk gesteld. Bijvoorbeeld de ongeveer tweeduizend mannen die tijdens de ‘Sinterklaasrazzia’ op 6 december 1944 waren opgepakt. De terugkeer van een groep mannen die dit overleefden, zorgt in juli 1945 voor emotionele momenten in Haarlem. De mannen worden met gejuich ontvangen bij het station.

Terugkeer van tewerkgestelde arbeiders uit Duitsland in juli 1945 (beeld: NH Archief) 

Joodse stadsgenoten

Voor onze Joodse stadsgenoten is er vaak geen warm onthaal. Een groot deel van hen keert niet meer terug. In totaal zijn er – zover we nu weten – 733 Joodse stadsgenoten vermoord of door oorlogsgeweld omgekomen in de Tweede Wereldoorlog.

De Haarlemse joden die de bezetting wel overleven, voelen zich niet altijd thuis in onze stad. Hun gemeenschap is uit elkaar gerukt. Hun huizen zijn ingenomen door anderen. En de mensen die hen of hun familie verraden hebben, lopen soms nog ongestraft rond. Velen vertrekken naar het buitenland of andere plaatsen in Nederland.

Een nieuwe tijd

Een nieuwe tijd breekt aan na de bevrijding. De verschrikkingen van de oorlog zijn niet vergeten en de wederopbouw begint pas net. Maar de honger is voorbij en Nederland is vrij.

Al snel na de oorlog worden ook de eerste herdenkingsbijeenkomsten gehouden. Bijvoorbeeld op de Dreef en op de Westergracht. Hiervoor worden tijdelijke verzetsmonumenten opgericht. Later zijn die vervangen door de monumenten die er nu staan.

Herdenkingsbijeenkomst bij het voorlopig verzetsmonument aan de Dreef (beeld: NH Archief)