De stad van glas: Westlandse kassen in de architectuur
Westland is een streekstad die bekend staat om zijn tuinbouw en innovatie. Wat dit gebied zo uniek maakt, is niet alleen de groene vingers van haar inwoners, maar ook hoe de kantoren, scholen en huizen hier soms samensmelten met de kassen. Onderstaand een greep uit de gebouwen die een inzicht geven in hoe mensen in Westland snel schakelen en handelen om succesvol te zijn.
door Piet van der Valk
We wonen in een gebied waar uitgestrekte kassen het landschap bepalen en een cruciale rol spelen in de voedselproductie, zowel nationaal als internationaal. Hierdoor heeft de regio een unieke relatie met glas en - de laatste decennia - gelukkig ook met architectuur ontwikkeld. Maar wat als we die kassen niet alleen zien als functionele structuren voor bloemen, planten en voedselproductie, maar ook als inspiratiebron voor architectonische ontwerpen gebruiken? De integratie van kassen in gebouwen is een fascinerend concept dat zowel de vorm als de functie van architectuur kan verrijken. Deze benadering combineert dan de praktische voordelen van kassen, zoals natuurlijke verlichting, klimaatbeheersing en ruimteoptimalisatie met de creativiteit die we van architectuur kunnen verwachten. Dit zal ook bij de bouw van het nieuwe gemeentehuis in 2017 een rol hebben gespeeld.
Tuinbouwgevel
Een project waar iets recht gezet dient te worden zijn de drie blokken sociale koopwoningen die ingeklemd liggen tussen de Noordkaper en de Grote Woerdlaan in Naaldwijk. Deze locatie vormt de begrenzing van de wijk Woerdblok aan de Noordzijde van de derde fase van dit woningbouwplan. Hier was oorspronkelijk een geluidswal of een groot geluidsscherm vereist. In de uiteindelijke uitvoering van deze drie woningbouwblokken werd gekozen om geluidsscherm en woningblokken te combineren. De achtergevels van deze blokken zijn dus het geluidsscherm geworden. De architect heeft, om dat te laten zien, de gevels ook nog de scheiding van woningbouw en tuinbouw te laten vormen. Toen dus gekozen om deze gevels als een tuinbouwgevel uit te voeren. Men zou dus kunnen zeggen, rijdend over de Grote Woerdlaan, dat men zich nog steeds rondom in het kassengebied bevindt.
Woningen aan de Noordkaper in Naaldwijk. - Google Maps
Soms is er niet alleen sprake van mooi of lelijk
Diverse Westlanders hadden wat moeite om iets van te vinden van deze woningen, maar soms is er niet alleen sprake van mooi of lelijk maar bijvoorbeeld over het logische verhaal erachter.
Statement
Een andere invloed van kassen zien we aan de Galgeweg in Naaldwijk. Daar staat nu het kantoor van VB Group. Dit gebouw ziet eruit zoals het eruit ziet omdat de welstandscommissie - gezien de enorme ruimte en de massale gebouwen op dit punt langs de A20 en komend vanaf de rotonde Westerlee - voor deze locatie een daarmee in verhouding hogere massa wilde zien. Het gekozen ontwerp, met veel glas en hoge, open ruimtes, is ijzersterk en zegt iets over de visie van de leiding van dit bedrijf.
Het laat zien dat men niet alleen werkt om te leven, maar ook leeft om van dat werk te genieten
Het laat zien dat men niet alleen werkt om te leven, maar ook leeft om van dat werk te genieten - met een passie voor wat ze doen en met een blik op de toekomst. Zo is het kantoor van VB meer dan alleen een plek waar mensen komen om hun werk te doen, het is een statement van duurzaamheid en vooruitgang. Het gebouw is namelijk meer dan energieneutraal, het levert soms ook energie aan derden. Smiemans Projecten uit Kwintsheul heeft hier aan meegewerkt en is een ander voorbeeld van Westlandse innovatie. Hun expertise in het bouwen van kassen die niet alleen functioneel zijn voor de tuinbouw, maar ook esthetisch aantrekkelijk en duurzaam, zet het Westland op de kaart als een centrum van groene innovatie. Smiemans doet meer dan alleen het bouwen van kassen. Of het nu gaat om een botanische tuin, een onderzoekscentrum of een plek voor de gemeenschap. Hun projecten zijn een toonbeeld van hoe zij en hun opdrachtgevers de inpassing in de natuur zien.
Schaugewachshaus van Flora-Keulen door Smiemans. - PR
Een bijzondere kas, door Smiemans. - PR
Kassen op het dak van Agrotopia in Roeselare in België, door Smiemans. - PR
Mick Eekhout, een van oorsprong Heulse architect en emeritus-hoogleraar productontwikkeling in de faculteit der Bouwkunde aan de TU Delft, is de oprichter en voormalig directeur van de Octatube-bedrijven te Delft. Dat bedrijf is gespecialiseerd in ruimtelijke constructies voor de bouw en wel wereldwijd, eigenlijk zoals dat ook de kassenbouw vergaat, maar dan in belangrijke mate op de utiliteit gericht. Zijn werk met modulaire systemen is een ware inspiratiebron voor velen die op dit terrein werkzaam zijn.
De tuinkamer van Museum Den Haag door Ontwerpteam Braaksma & Roos Architecten-bureau en Octacube. - PR
Het gaat om het creëren van leefruimtes die kunnen veranderen en meegroeien met de behoeften van de mensen die er gebruik van maken
Het gaat om het creëren van leefruimtes die kunnen veranderen en meegroeien met de behoeften van de mensen die er gebruik van maken. Zijn visie op bouwen als een soort volwassen LEGO, waar je met blokken een thuis, een werkplek of zelfs een gemeenschapscentrum kunt creëren, weerspiegelt de flexibiliteit en innovatieve geest. Zo ontwierpen en bouwden zij in Delft een overkapping voor de binnenplaats van de Prinsenhof. Ook werd in teamverband mee ontworpen aan en overdekten zij in 2013 de binnentuin van het Haags kunstmuseum en ook realiseerde Octatube de twee gigantisch grote gevelkozijnen van de Rotterdamse markthal voor en achter. En dan zijn er ook nog de talloze constructies die wereldwijd hun weg vonden.
Stedelijk museum Prinsenhof te Delft door Octacube. - PR
De Markthal in Rotterdam. Octacube maakte de kozijnen voor en achter. - PR
Grote ramen
In het voormalige Wateringse tuinbouwgebied Wateringse Veld, thans een Vinex-locatie met ruim 8.500 woningen, komen de Westlandse kassen ook terug. Daar hebben architecten bij mondjesmaat ook aandacht geschonken aan een aandenken aan het voormalige tuinbouwgebied. Dat zien we bij de bouw van het Waterings Veld College. De schoolgebouwen zijn zo ontworpen dat ze het leren niet beperken tot de klaslokalen.
Het Waterings Veld College. - PvdV
De grote ramen en doordachte open ruimtes halen dit gevoel naar binnen
Hier zien we dus gedeelten van kassen in de gevels en het dak verwerkt tot elementen, waardoor studenten zich meer verbonden voelen met buiten. De grote ramen en doordachte open ruimtes halen dit gevoel naar binnen. Dit is bij uitstek het voorbeeld dat meer navolging verdient: onderwijs dat hand in hand gaat met respect voor de natuur en innovatie. Maar er is meer, een gemetselde brug waar bijna alle producten die vroeger in de kassen werden gekweekt zichtbaar zijn en als kunst verenigd en vereeuwigd.
Wonen Wateringen, de Westlandse woningbouwbouwvereniging, heeft op het scheidsvlak van Den Haag, Wateringse Veld en Wateringen een woningbouwplan gerealiseerd met woningen en appartementen, waarbij per woning een kas op het dak werd geleverd waar de bewoners dankbaar gebruik van konden maken.
Woningbouw op de grens van Den Haag en Wateringen, een dakopbouw. - PR
Woningbouw op de grens van Den Haag en Wateringen. - PR
Technieken
Deze voorbeelden van woningbouw, het kantoor van VB, Smiemans Projecten, Octatube en Waterings Veld College, zijn slechts het topje van de ijsberg, er moet nog meer boven water komen. Ze laten in ieder geval wel zien waarin de Westlandse architectuur zich kan onderscheiden van die, van de rest van Nederland met aandacht voor de natuur.
Het bedrijfsgebouw van VB Group. - PR
Maar wat maakt deze samensmelting nu echt mogelijk? Het antwoord ligt in de gemeenschap zelf. De mensen in het Westland hebben een sterke verbondenheid met de aarde; ze begrijpen de waarde van duurzaamheid, niet alleen voor hun eigen leven, maar ook voor toekomstige generaties. Deze verbondenheid met de natuur heeft geleid tot innovatieve oplossingen voor alledaagse problemen. Woningen worden meer en meer voorzien van serres, de overgangsruimte tussen tuin en wonen. Ook worden de balkons van appartementen als zodanig ingericht. In beide gevallen wordt door een dergelijke overgangsruimte energie bespaard en het klimaat verbeterd.
Westland heeft een sterke binding met de aarde
Ook worden veel Westlandse kassen van geavanceerde technologieën voorzien op het niveau van energiebeheer, waterrecycling en klimaatcontrole. Deze technieken zijn niet alleen goed voor de planten, maar ook voor het milieu. Het toont aan dat de Westlanders voorlopers zijn op het gebied van duurzaamheid en dat ze bereid zijn te investeren in een betere toekomst. Een ander mooi voorbeeld van het gebruik van glas is het nieuwe kantoor van de Europese Octrooiraad in Rijswijk, hier werden niet alleen de eerder genoemde effecten op het gebied van energie bereikt, het werd hier ook als geluidwering gebruikt.
Serrebouw en berging in Rijswijk. - PR
Positieve impact
De Westlandse architectuur en tuinbouw zijn dus meer dan alleen een combinatie van gebouwen en planten. Ze zijn een weerspiegeling van een levenswijze, een die respect heeft voor de natuur en gelooft in de kracht van de gemeenschap. Het is een manier van leven die laat zien dat door samen te werken en innovatief te zijn, we niet alleen ons eigen leven kunnen verbeteren, maar ook een positieve impact kunnen hebben op de wereld om ons heen. Westland is dus meer dan een Streekstad, het is een levenswijze, een manier van beetpakken en ervoor gaan.
Stel je voor: een kasconstructie tegen of over een huis, ‘s winters gesloten is en ‘s zomers in een meer geopende vorm
Mogelijk kan dit leiden tot een nog concrete en fraaiere vorm van de combinatie ‘huis of kantoor en kas’. Stel je voor: een kasconstructie tegen of over een huis, ‘s winters gesloten is en ‘s zomers in een meer geopende vorm. In het glas van de kas zitten de zonnecellen voor elektra-opwekking, ook de collectoren die zorgen voor warmwater. De elektrische airco-installatie zorgt voor de verwarming en koeling van de woning wanneer nodig, want de woning staat al in een gematigd klimaat waar tropische plantengroei een logisch gevolg is. Dergelijke woningen bestaan reeds, ook in Westland, maar het omarmen en vervolmaken van deze vorm, daar draait het nu om. In het huidige snel veranderde Westlandse klimaat waar nu ook de vraag voorligt hoe de toekomst van de glastuinbouw eruit komt te zien.
Dit artikel verscheen in Westland Woont, Westland Leeft van 3 april 2024.
