Het hongerwinterdagboek van Vlaardingse Sophie Niemantsverdriet: ruimte voor hoop en troost in donkere tijden
Tussen 1 december 1944 en 31 mei 1945 hield Sophie Niemantsverdriet een dagboek bij. Ze woonde in Vlaardingen aan de Schiedamseweg 110, naast de grootvader van Geert Mak.
Hoe verbijsterend is het om haar beschrijving van de hongerwinter, de bombardementen op Den Haag en Duitse propaganda te lezen, terwijl in de huidige wereld dezelfde verschrikkingen en wanhoop opnieuw miljoenen mensen overkomen. In deze tijd van strijd in Europa laat dit dagboek zien hoe tijdloos oorlogspropaganda helaas is. In een van de krantenknipsels die Fie uitknipte (NRC 29 december 1944), wordt Hitler opgehemeld door minister van propaganda Goebbels. Hij noemt hem ‘de waarheid zelf’, ‘diep verbonden met het leed dat zijn volk en de mensheid treft’, waardoor hij ‘in 1939 met waarlijk fanatieke vastberadenheid voor de vrede opkwam’.
Het dagboek komt uit een andere tijd, maar toch zijn er huiveringwekkende parallellen te trekken tussen toen en nu. Zo is de passage over twee leerlingen die omkomen bij het bombardement op Den Haag hartverscheurend. Onmogelijke keuzes in bezettingstijd beschrijft Fie eerlijk, zoals het dilemma rondom de brood- en banketfabriek die gevorderd wordt door de Wehrmacht en de twijfels of de familie nog wel in de directie moet blijven.
Overlevingsdrang komt tot uiting in de verdonkeremaning van de kolen die eigenlijk van de vorige bewoner van het huis zijn (en beloofd aan de grootvader van Geert Mak). Iedereen steelt voedsel: zelfs de politie werkt er aan mee, in ruil voor een deel van de buit. Tegen de heersende mores in is Fie na de bevrijding fel gekant tegen het kaalscheren van de ‘moffenhoeren’ en vecht daar fikse ruzies over uit met haar man Wim van Unnik (later hoogleraar theologie en rector magnificus van de Universiteit Utrecht). In haarbelevingswereld is niets zwart – wit, goed of fout: er is altijd ruimte voor nuance, mededogenen empathie.
Bij het dagboek zijn een korte stamboom en achtergrondinformatie in de vorm van voetnoten toegevoegd, om gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog te verhelderen en familierelaties uit te leggen. Ook alle krantenknipsels (waaronder een originele Trouw van 13 december 1944) zijn uitgewerkt. Familieleden en vrienden van Fie komen tot leven door (passages uit) brieven. In deze sombere tijden van oorlog en gepolariseerde meningen biedt het dagboek desondanks ruimte voor hoop en troost. Het laat zien hoe mensen elkaar bleven helpen en hoe groot het netwerk van Fie was bij wie ze hulp zocht en kreeg.
