325 jaar Vrede van Rijswijk: enkele historische feiten, zoals bekladding De Naald met hakenkruizen
‘De wereld schijnt juist in onze dagen onmachtig de vrede te bevestigen.’ Dat staat in een krantenartikel van 19 september 1947. De woorden zijn, precies 75 jaar later, herkenbaarder dan ooit. Een duik in de krantenarchieven brengt nog veel meer historische feiten over de Vrede van Rijswijk aan het licht. Zo werd monument De Naald, dat herinnert aan de Vrede van Rijswijk, in 1966 met hakenkruizen beklad.
Door Debbie van Eijk
In 1947 was de Vrede van Rijswijk precies 250 jaar geleden. Reden voor een feestje, vond het stadsbestuur, maar niet alle Rijswijkers waren het daarmee eens. Om de reden die in het artikel wordt genoemd: er wás helemaal geen vrede. Veel Nederlandse soldaten vochten in Nederlands-Indië, aan de andere kant van de wereld. Bovendien: sinds 1697 was er ‘onnoemlijk veel oorlogsleed over ons heengegaan’, benoemt het artikel. De Tweede Wereldoorlog was nog maar net twee jaar achter de rug.
Geen vrede
Op 20 september 2022 - vandaag - is het precies 325 jaar geleden dat de Vrede van Rijswijk werd ondertekend in Huis ter Nieuburch. Ook nu is er niet overal vrede, maar heerst er juist bij veel mensen onvrede. De derde dinsdag van de maand valt toevallig op deze datum, Prinsjesdag is in volle gang maar wordt verstoord door demonstranten; omgekeerde Nederlandse vlaggen domineren op veel plekken in de regio het straatbeeld. De oorlog in Oekraïne is al zeven maanden in volle gang. Ook daarvan merken we indirect de gevolgen: de inflatie, de energiecrisis. En we zien het verdriet van de vluchtelingen in Rijswijk.
Toch feest vieren
Uiteindelijk ging de feestelijke herdenking van 250 jaar Vrede van Rijswijk in 1947 toch door. Het college van B en W van Rijswijk vond dat de ‘op last van de regering en met instemming van de Tweede Kamer in een deel van Indië genomen politiële maatregelen voor het Nederlandse volk niet tot het gevolg behoefden te hebben, dat elke feestviering als “op z’n minst ‘ongepast” zou moeten worden gekenmerkt.’
Huize Te Werve
Er werden grote feesten gehouden, van 15 tot 20 september 1947. Zo was er een historische optocht die zo ‘getrouw mogelijk’ een weergave moest zijn van de oorspronkelijke stoet twee en halve eeuw geleden, waarin 21 karossen meereden, bespannen met twee tot zes paarden en 500 personen, allen in historische klederdracht. Die historische klederdacht wordt achteraf als volgt omschreven in de Trouw van 20 september 1947: ‘Op een podium, voor Huize Te Werve en badend in een zee van licht, zaten rond de feestelijke tafels de bruiloftsgasten in Oud-Hollandse kleding, de vrouwen en meisjes met witte mutsjes, de mannen met zwarte hoeden en de onafscheidelijke Goudse pijp. De jongens met ronde hoeden achterop het hoofd. Een gejuich ging op toen tussen de bomen de bruidsstoet arriveerde. Bruid en bruidegom, de familie op boerenwagens. Met een zwierige toespraak verwelkomde de burgemeester, op wiens hof het feest plaatsvond, het bruidspaar.’
De Vrede van Rijswijk wordt uitgebeeld tijdens een openluchtspel in 1924. - Haagsche Courant
Optochten
Het naspelen van de ondertekening van de Vrede van Rijswijk was al eerder gedaan. Zo bericht de Delftsche Courant op 28 juni 1913 over een ‘allegorische optocht’ met muziekkorpsen, een Hollandsche maagd, verschillende ambachten die werden uitgebeeld, een personificatie van de provincie Zuid-Holland en de gemeente Rijswijk, een praalwagen die de Vrede van Rijswijk moest voorstellen, wagens die de land- en tuinbouw moesten voorstellen en Flora, de oogst, ‘geflankeerd door jongelieden te paard’.
Herdenking in 2022
In 2022 herdenkt Rijswijk de Vrede uit 1697 op donderdag 22 september. In de Oude Kerk geven James Kennedy, hoogleraar aan de universiteit van Utrecht, en Jozias van Aartsen, oud-minister van Buitenlandse Zaken, dan lezingen over de geschiedenis van de Vrede van Rijswijk en over de effecten van oorlog. De kinderrechtenambassadeurs dragen een gedicht voor. Na de lezingen is er een netwerkbijeenkomst en de mogelijkheid om na te praten in Museum Rijswijk. Hier is ook de tentoonstelling ‘Vrede van Rijswijk’ te bezichtigen. De herdenking begint om 15.00 uur in de Oude Kerk en is toegankelijk voor geïnteresseerden - aanmelden is wel verplicht en inmiddels niet meer mogelijk.
Wapenstilstand
Het zegt veel mensen tegenwoordig niet meer zoveel, maar in 1697 was de ondertekening van de Vrede van Rijswijk een belangrijke gebeurtenis. De leider van zo’n invloedrijk land als Frankrijk die na een lange oorlog tot wapenstilstand komt met zijn vijanden: dat was iets groots. De oorlog tussen Nederland (toen nog de Republiek der Verenigde Nederlanden), Engeland en Spanje enerzijds en Frankrijk anderzijds, had negen jaar geduurd. In Huis te Nieuburch, op de plek waar nu monument De Naald staat, kwam er een officieel einde aan. Even was een kleine plaats in Nederland van grote betekenis in Europa.
Begin nieuw tijdperk
De vredesonderhandelingen tussen de vier landen vonden plaats aan een ronde tafel. Iedereen was immers even belangrijk. De ondertekening van de Vrede van Rijswijk op 20 september 1697 in Huis ter Nieuburch was een belangrijke mijlpaal in de geschiedenis. Hij vernietigde voorgoed de Franse monarchie ‘als zodanig’ en bevestigde de hervormde Engelse constitutie, volgens de Engelse schrijfster Marjorie Bowen. Willem III was namelijk niet alleen stadhouder van Nederland, maar ook koning van Engeland. ‘Het tijdvak van de Vrede van Rijswijk’ ligt ‘als een scherpe grenslijn tussen de oude chaos van godsdiensttwisten, geweldenarijen en maatschappelijke verwarring en het nieuwe tijdperk van vooruitgang, orde, industrie, handel en democratie’, zo schrijft Bowen in 1924.
Slechte toestand Naald
Het Huis te Nieuburch was een paleis dat stadhouder Frederik Hendrik, zoon van Willem van Oranje, liet bouwen. Monument De Naald herinnert aan de Vrede van Rijswijk en is in 1792-1794 opgebouwd uit de brokstukken van het paleis. In 1927 stond het monument er maar beroerd bij, vond iemand die een brief schreef aan nieuwsblad Het Vaderland: ‘[Zowel het Rijswijksebos als het monument De Naald] verkeren in een staat van ergerlijk verval, vooral de Naald en omgeving. Een armzalig buxushaagje en een armetierig grasveld omringen de door natuur en mensen vervuilde Naald, d.w.z. dat mos en stof naast allerlei ontboezemingen-in-krijt van bezoekers het gedenkteken hopeloos ontsieren’. Er werden dus met krijt teksten geschreven op het monument.
Restauratie van de Naald in 1956 - Dagblad Het Binnenhof, 30-03-1956
In het voorjaar van 1956 werd monument De Naald gerestaureerd. Het monument werd schoongemaakt en opnieuw gevoegd.
Hakenkruizen
Helaas bleef het voor De Naald niet bij in krijt geschreven namen en andere boodschappen op het eeuwenoude steen. Eind december 1966 werd het monument beklad met hakenkruizen. ‘VUNZIG GEKLAD’, zo noemde het Algemeen Dagblad het op 30 december 1966 - een treffende omschrijving.
Tweede ‘Vrede van Rijswijk’
In 1955 vond er een tweede ‘Vrede van Rijswijk’ plaats, zo grapt de Volkskrant op 20 augustus dat jaar. Tijdens een volleybalwedstrijd tussen Russische en Amerikaanse collega’s op landgoed Te Werve - de Koude Oorlog was in volle gang - vond er een mooi moment van verbroedering plaats tussen beide partijen. Op voorstel van de Amerikanen, speelden de ploegen een extra potje, maar dan gemengd. Drie Russen en drie Amerikanen vormden een team, tegen drie Amerikanen en drie Russen. Commentaar vanuit het publiek: ruim twee en een halve eeuw na de beslechting van de Negenjarige Oorlog tussen Nederland, Frankrijk, Spanje en Engeland mocht hier gesproken worden van een tweede ‘Vrede van Rijswijk’.
Feest in Rijswijk
Later werd de Vrede van Rijswijk nog regelmatig gevierd. In 1993 vond de viering plaats als cultureel, recreatief en historisch feest. In twee dagen tijd kreeg het toen 75.000 bezoekers, volgens de Telegraaf. Ter vergelijking: het Strandwalfestival telde dit jaar in drie dagen tijd ongeveer 40.000 bezoekers.
Beelden van oorlogen
Een groot feest om de Vrede van Rijswijk te vieren is er nu niet meer. Donderdag 22 september dus een herdenking in de Oude Kerk. Lezingen, een gedicht en netwerken in plaats van optochten met praalwagens en historische klederdracht. De gemeente is zich goed bewust van de oorlogen die momenteel het leven van veel mensen beheersen: “Juist in deze tijd horen we dagelijks over (dreigende) oorlogen. Natuurlijk denken we daarbij meteen aan Oekraïne. Maar misschien ook aan Afghanistan of Syrië. De beelden die op tv en sociale media verschijnen over het verdriet en de pijn die een oorlog veroorzaken raken ons allemaal diep.”
Poging tot vrede
In 2022 domineert vooral de wens voor vrede de herdenking. Niet voor niets staat er, sinds het Strandwalfestival, een vredesboom in het Huis van de stad Rijswijk. Iedereen, jong en oud, mag daar een wens in hangen. De mooiste wens wordt gebruikt voor de kerstkaart van de gemeente. Voor wereldvrede zal deze actie waarschijnlijk niet zorgen, maar het is een poging, hoe klein ook. Een poging om ‘machtig te zijn de vrede te bevestigen’.
Bronnen: De tijd: dagblad voor Nederland, 19 september 1947, Trouw, 2 augustus 1947, Trouw, 20 september 1947, Algemeen Dagblad, 30 december 1966, Dagblad Het Binnenhof, 30 maart 1956, Overijsselsch dagblad, 31 juli 1920, Telegraaf, 23 juli 1994, Volkskrant, 20 augustus 1955, Delftsche Courant, 28 juni 1913, Marjorie Bowen - ‘Engeland bij den Vrede van Rijswijk’ (1924), De Telegraaf, 3 augustus 1924, Het Vaderland: staat- en letterkundig nieuwsblad, 7 juni 1927.
Aanpassing op 21-9-2022, 21:35 - In een eerdere versie van dit artikel stond de onjuistheid dat Willem III ‘niet alleen koning was van Nederland, maar ook van Engeland’. Dit is aangepast. Willem III was stadhouder van Nederland (Koninkrijk der Verenigde Nederlanden) en koning van Engeland.
